Ο Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων ήταν Πατριάρχης Αλεξανδρείας στα χρόνια 606-616 (αρχές 7ου αι. μ.Χ.) (Ιωάννης ο Ε΄). Αποκλήθηκε Ελεήμων επειδή αγαπούσε και ελεούσε πολύ τους φτωχούς. Λέγεται ότι κάθε μέρα έτρεφε περισσότερους από εφτά (7) χιλιάδες φτωχούς Αιγύπτιους, Σύριους και Πέρσες.
Ήταν πέρα για πέρα αφιλοχρήματος και δε δεχόταν κανένα δώρο για τον εαυτό του. Όσα του έδιναν οι πιστοί, τα μοίραζε στους φτωχούς. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του αποσύρθηκε στην πατρίδα του, την Κύπρο, όπου και πέθανε.
Το άγιο σκήνωμα του Ιωάννη του Ελεήμονα στάλθηκε από την Κύπρο στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί ο βασιλιάς Ουγγαρίας Ματθίας Ουνιάδης (1443-1490) το μετέφερε στο Όφεν (Βούδα).
Το 1632 τα λείψανα του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα μεταφέρθηκαν στο Πρεσβούργο (Μπρατισλάβα) της Τσεχοσλοβακίας (Μ.Ε.Ε. Πυρσός).
Η μορφή του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα πιθανόν να μην απουσιάζει από κανέναν από τους αγιογραφημένους ναούς της Βέροιας. Στην Εκκλησία του Χριστού βρίσκεται σε πολύ τιμητική θέση στα δεξιά, όπως βλέπουμε προς την Ανατολή, του Ιερού βήματος, ζωγραφισμένη από το χέρι του Γεώργιου Καλλιέργη το 1315 (αρχές του 14ου αιώνα).
2. Ο Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων ήταν, όπως φαίνεται, από παλιά ένας από τους πιο αγαπημένους Αγίους στη Βέροια, είναι όμως άγνωστο, μέχρι τώρα, πότε πρωτοαπόκτησε δικό του ναό στην πόλη μας.
Ίσως να δοθεί κάποια απάντηση στο ερώτημα αυτό από τις ανασκαφές που γίνονται τώρα στο τόπο που υπήρχε ο κατεδαφισμένος πρόσφατα ναός του, στον οποίο ανάμεσα στα όχι λίγα πολύτιμα κειμήλιά του, συγκαταλεγόταν και ένα άγιο ασημένιο δισκοπότηρο των αρχών του δέκατου όγδοου αιώνα (1722) με την εξής χαραγμένη σ’ αυτό επιγραφή:
“Το παρόν ποτήριον του Ελεήμον Ιωάνο αρχιερατεύοντος του κυρι Μακαρίου του εξ Αγγίρας του εφημερεύοντος του αγίου αρχιμανδρείτου παπα κυρ Μητροφάνου και δια σε δρομής εκπετρόπο Γιάνος του Μανόλι του Σεμηχαναζή του Πρωτόγερου, αψκβ΄”.
Από την επιγραφή αυτή, που παρουσιάστηκε με τα ορθογραφικά λάθη της, συμπεραίνεται ότι και στις αρχές του 18ου αιώνα, στα 1722, υπήρχε ναός του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονα και συνοικία φυσικά με το ίδιο όνομα.
Από το βιβλίο του βυζαντινολόγου Θανάση Παπαζώτου “Η Βέροια και οι ναοί της (11ος-18ος αι.)” (Αθήνα 1994) αντλώ την πληροφορία ότι: “… ένα σημείωμα του 1666 μας παραδίδει τον μαχαλά του Αγίου Ιωάννου…”.
Έχοντας υπόψη μου ότι και στις μέρες μας ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονα αποκαλείται, χάριν συντομίας, του “Αγίου Ιωάννου” ή “Αη-Γιάννης” υποθέτω ότι και το σημείωμα του 1666 μιλάει για το μαχαλά του ίδιου ναού και ότι επομένως και τότε, το 1666, δεύτερο μισό του δέκατου έβδομου αιώνα, υπήρχε στη Βέροια ναός του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονα, χωρίς με αυτό να υποστηρίζω ότι ο ναός που κατεδαφίστηκε πρόσφατα ήταν τόσο παλιός, επειδή ως γνωστόν η Βέροια πολλές φορές στο παρελθόν, προπάντων στα χρόνια της τουρκοκρατίας, χτυπήθηκε από πυρκαγιές με θύματα και πολλούς ναούς της.
Δεν αποκλείεται λοιπόν ο κατεδαφισμένος πρόσφατα ναός του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονα, ο οποίος ως γνωστόν είχε υποστεί ριζική αλλοίωση της αρχικής του όψης στα μέσα του εικοστού αιώνα, να ήταν χτίσμα των αρχών του 18ου αιώνα ή των αρχών του 19ου αιώνα, όπως έγραψε ο βυζαντινολόγος που προαναφέρθηκε.
Ας σημειωθεί ότι οι ναοί των συνονόματων αγίων του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονα, που υπήρχαν στη Βέροια, όσοι ανήκαν στον Ιωάννη τον Πρόεδρο, αποκαλούνταν συνήθως όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, “Του Προδρόμου”, ενώ του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, ο ένας που βρισκόταν εκεί, όπου τώρα η τράπεζα Αττικής, γωνία Βενιζέλου και Μ. Αλεξάνδρου και ανήκε στην ενορία της Παναγίας της Χρυσοπολίτισσας, αρχικά και έπειτα του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονα, ήταν γνωστός ως “Άγιος Θεολόγος ο παππούς” ή ως “ο Μικρός Θεολόγος” σε αντιδιαστολή με τον “Μέγα Θεολόγο”, που ανήκει στην ενορία του Αγίου Αντωνίου.
Για τη σπουδαιότητα του ναού του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονα, που κατεδαφίστηκε (2005), ο γράφων στο βιβλίο του “Προσκύνημα στα Ιερά της Θεοσώστου πόλεως Βεροίας, Ναοί, κειμήλια, ενθυμήσεις, αναμνήσεις, σχόλια, έκδοση Θρακικής Εστίας Βεροίας, Βέροια 1996” μεταξύ των άλλων γράφει: “Την οφείλει σήμερα κυρίως στα κειμήλιά του, γιατί ως κτίσμα δεν έχει τη λαμπρότητα και τη χάρη που θα μπορούσε να έχει”.
Τώρα λοιπόν δίνεται η ευκαιρία στους Βεροιαίους α διορθώσουν κάποια σφάλματα του παρελθόντος και να οικοδομήσουν έναν ναό αντάξιο του προστάτη του φτωχών Αγίου Ιωάννη Ελεήμονα, που να αποτελεί και στολίδι της πόλης, λιμάνι των ψυχών και χάρμα των οφθαλμών και εσωτερικά και εξωτερικά.
Θωμάς Γαβριηλίδης
