«Πώς οικοδομείται η οικία της ψυχής; Την ακρίβεια του πράγματος μπορούμε να την μάθουμε από την αισθητή οικία.
Πραγματικά αυτός που θέλει να οικοδομήσει την οικία αυτή, χρειάζεται να την ασφαλίσει από παντού και να ανυψώσει την οικοδομή κι από τις τέσσερεις πλευρές και να μην φροντίζει για το ένα μόνο μέρος, ενώ καταφρονεί τα άλλα, επειδή τότε δεν επιτυγχάνει τίποτα, αλλά καταβάλλει ματαίως και τον κόπο και τις δαπάνες.
Οφείλει ο άνθρωπος να μην παραμελεί κανένα μέρος της οικοδομής του, αλλά να την ανεγείρει ισομερώς και αρμονικά.
Αυτό είναι που λέγει ο αββάς Ιωάννης, «εγώ θέλω να παίρνει ο άνθρωπος λίγο από κάθε αρετή και να μην κάνουν όπως μερικοί, που κρατούν μία αρετή και μένουν σε αυτήν και, ενώ ασκούν αυτήν, παραμελούν τις άλλες»…
Αυτοί λοιπόν μοιάζουν με εκείνον που οικοδομεί ένα τοίχο και τον ανυψώνει όσο μπορεί και παρατηρώντας το ύψος του νομίζει ότι έκανε κάτι μεγάλο, και δεν γνωρίζει ότι ο πρώτος άνεμος που θα έλθει τον γκρεμίζει, διότι στέκεται απομονωμένος, χωρίς τη σύνδεση με τους άλλους τοίχους…
Πρώτα οφείλει να βάλει το θεμέλιο που είναι η πίστη, «διότι χωρίς πίστη», όπως λέει ο Απόστολος, «είναι αδύνατον να ευαρεστήσει κανείς το Θεό»(Εβρ. 11,6), και έπειτα πάνω σε αυτό το θεμέλιο να κτίσει την οικοδομή με σύστημα. Απαιτείται υπακοή; Οφείλει να βάλει έναν λίθο υπακοής.
Συμβαίνει παροξυσμός αδελφού; Οφείλει να βάλει έναν λίθο μακροθυμίας. Απαιτείται εγκράτεια; Οφείλει να βάλει ένα λίθο εγράτειας. Ετσι για κάθε παρουσιαζόμενη αρετή πρέπει να βάλει στην οικοδομή έναν λίθο και έτσι να την ανυψώνει κυκλικά…
Ιδιαιτέρως από όλα αυτά οφείλει να επιμελείται την υπομονή και την ανδρεία, διότι αυτές είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι και με αυτές συσφίγγεται η οικοδομή και συναρμόζεται τοίχος με τοίχο και δεν γέρνουν ούτε αποχωρίζονται μεταξύ τους οι τοίχοι. Χωρίς αυτές δεν είναι κανείς ικανός να τελειοποιήσει καμία αρετή.
Πραγματικά, αν δεν έχει κανείς ανδρεία στην ψυχή, ούτε υπομένει, και αν δεν υπάρχει υπομονή, κανείς δεν μπορεί να κάνει κάτι τέλειο. Γι αυτό λέει «θα κερδίσετε τις ψυχές σας με την υπομονή σας»(Λουκ. 21,19).
Πρέπει ομοίως αυτός που κτίζει να βάλει κάθε λίθο πάνω σε πηλό. Διότι αν βάλει λίθο πάνω σε λίθο χωρίς πηλό, σπάνε οι λίθοι και πέφτει η οικία. Ο πηλός είναι η ταπείνωση, επειδή είναι από τη γη και βρίσκεται κάτω από τα πόδια όλων. Κάθε αρετή λοιπόν που γίνεται χωρίς ταπείνωση δεν είναι αρετή…
Ο,τι λοιπόν αγαθό κάνει κανείς, οφείλει να το κάνει με ταπείνωση, για να συντηρηθεί με την ταπείνωση αυτό που έγινε.
Πρέπει όμως να έχει η οικία και τους λεγόμενους αρμούς, οι οποίοι είναι η διάκριση που στερεώνει την οικία και ενώνει λίθο με λίθο και συσφίγγει την οικοδομή, παρέχοντας εκτός από αυτό και πολλή ευπρέπεια στην οικία.
Η δε στέγη είναι η αγάπη, που είναι η τελείωση των αρετών, όπως η στέγη της οικίας.
Επειτα μετά τη στέγη έρχεται η περιστεφάνωση του δώματος.
Τι είναι η περιστεφάνωση; Είναι γραμμένο και στο νόμο «εάν κτίσετε οικία και κατασκευάσετε δώμα σε αυτήν, κάντε κιγκλίδωμα στο δώμα, για να μην πέφτουν τα παιδιά σας από το δώμα»(Δευτερ. 22,8). Το κιγκλίδωμα είναι η ταπείνωση.
Διότι αυτή είναι που στεφανώνει και φυλάσσει όλες τις αρετές. Και όπως κάθε αρετή πρέπει να γίνεται με ταπείνωση, με τον τρόπο που είπαμε ότι κάθε λίθος τοποθετείται πάνω σε πηλό, έτσι και η τελείωση της αρετής χρειάζεται την ταπείνωση, εφ όσον οι φυσικώς προοδεύοντες άγιοι έρχονται σε ταπείνωση.
Όπως πάντοτε σας λέω ότι όσο προσεγγίζει κανείς το Θεό, τόσο αμαρτωλότερο βλέπει τον εαυτό του.
Τι είναι τώρα τα παιδιά που είπε ο νόμος να μην πέσουν από το δώμα; Τα παιδιά είναι οι λογισμοί που γεννιούνται στην ψυχή, τους οποίους πρέπει να φυλάσσουν με ταπείνωση, για να μην πέσουν επάνω από το δώμα, το οποίο είπαμε ότι είναι η τελείωση των αρετών.
Η οικία τώρα τελείωσε.
Εχει τους αρμούς, έχει την στέγη. Να και η περιστεφάνωση. Και γενικά η οικία έχει τελειώσει. Αραγε μήπως της λείπει τίποτα; Ναι, παραλείψαμε άλλο ένα. Τι είναι αυτό; Το να είναι τεχνίτης ο οικοδόμος.
Διότι αν δεν είναι τεχνίτης, η οικοδομή γίνεται κάπως στραβή και η οικία κάποια μέρα πέφτει.
Ο τεχνίτης είναι αυτός που ενεργεί με γνώση. Διότι συμβαίνει να καταβάλλει κανείς τον κόπο της αρετής και από το γεγονός ότι δεν τον κάνει με γνώση, τον αχρηστεύει ή μένει αμήχανος και δεν βρίσκει τρόπο να συμπληρώσει το έργο, αλλά βάζει έναν λίθο και τον παίρνει…»
(αββάς Δωρόθεος εκδ. ΕΠΕ σελ537-543)