– Γέροντα, λαϊκοί που ζουν πνευματικά, όταν γυρίζουν το βράδυ από την δουλειά κουρασμένοι, δυσκολεύονται να κάνουν το Απόδειπνο και στενοχωρούνται.
– Όταν επιστρέφουν αργά το βράδυ από την δουλειά και είναι κουρασμένοι, ποτέ να μην στριμώχνουν με άγχος τον εαυτό τους, αλλά πάντα με φιλότιμο να λένε στον εαυτό τους:
«Εάν δεν μπορης να διαβάσης ολόκληρο το Απόδειπνο, διάβασε το μισό η το ένα τρίτο» και να προσπαθούν άλλη φορά να μην κουράζωνται πολύ την ημέρα. Να αγωνίζωνται, όσο μπορούν, με φιλότιμο και να τα εμπιστεύωνται όλα στον Θεό, και ο Θεός θα ενεργηση.
Ο νούς πάντα να βρίσκεται κοντά στον Θεό. Αυτη είναι η καλύτερη μελέτη.
– Μία υπέρμετρη άσκηση, Γέροντα, πώς είναι μπροστά στα μάτια του Θεού;
– Αν γίνεται από φιλότιμο, χαίρεται και ο άνθρωπος, χαίρεται και ο Θεός για το φιλότιμο παιδί Του. Αν σφίγγεται από αγάπη, στάζει μέλι στην καρδιά του. Ενώ, αν σφίγγεται από εγωισμό, βασανίζεται.
Κάποιος που αγωνιζόταν εγωιστικά και σφιγγόταν με άγχος, είπε: «Ω Χριστέ μου, πολύ στενη την έκανες την πύλη! Δεν χωράω!».
Ενώ, αν αγωνιζόταν ταπεινά, θα χωρούσε. Όσοι αγωνίζονται εγωιστικά με νηστείες, αγρυπνίες κ.λπ., ταλαιπωρούνται χωρίς πνευματική ωφέλεια, γιατί δέρουν αέρα και όχι δαίμονες.
Αντί να διώξουν πειρασμούς, δέχονται περισσότερους, και επόμενο είναι να συναντούν πολλη δυσκολία στον αγώνα τους, να νιώθουν πνίξιμο από άγχος. Ενώ εκείνοι που αγωνίζονται πολύ με πολλη ταπείνωση και με πολλη ελπίδα στον Θεό, η καρδιά τους χαίρεται και η ψυχη τους φτερουγίζει.
Στην πνευματικη ζωη θέλει προσοχη. Όταν οι πνευματικοί άνθρωποι κινούνται από κενοδοξία, μένουν με ένα κενό στην ψυχη τους.
Δεν υπάρχει το πληρωμα, το φτερούγισμα της καρδιάς καί, όσο μεγαλώνουν την κενοδοξία τους, μεγαλώνει και το κενό μέσα τους και περισσότερο υποφέρουν.
Όπου άγχος και απελπισία, εκεί ταγκαλί- στικη πνευματικη ζωη. Για τίποτε να μην έχετε άγχος. Το άγχος είναι του διαβόλου. Όταν βλέπετε άγχος, να ξέρετε ότι εκεί έχει βάλει την ουρά του το ταγκαλάκι.
Ο διάβολος δεν πηγαίνει κόντρα. Αν υπάρχη μία τάση, σπρώχνει και αυτός, για να ταλαιπωρηση και να πλανηση τον άνθρωπο. Τον ευαίσθητο λ.χ. τον κάνει υπερευ-αίσθητο.
Όταν έχης διάθεση να κάνης μετάνοιες, σπρώχνει και ο διάβολος να κάνης περισσότερες από την αντοχη σου καί, αν οι δυνάμεις σου είναι περιορισμένες, δημιουρ- γείται μία νευρικότητα, γιατί δεν τα βγάζεις πέρα, και στην συνέχειά σου δημιουργεί άγχος με ελαφρά απελπισία κατ’ αρχάς και μετά συνεχίζει…
Θυμάμαι, όταν ημουν αρ¬χάριος μοναχός, ένα διάστημα, μόλις έπεφτα να κοιμηθώ, μου έλεγε ο πειρασμός: «Κοιμάσαι; Σηκω! Τόσοι άνθρωποι υποφέρουν, τόσοι έχουν ανάγκη…».
Σηκωνόμουν και έκανα μετάνοιες, ό,τι μπορούσα. Μόλις έπεφτα να κοιμηθώ, άρχιζε ξανά: «Οι άλλοι υποφέρουν κι εσύ κοιμάσαι; Σηκω!». Σηκωνόμουν πάλι. Μέχρι που έφθασα να πώ: «Αχ, να μου κόβονταν τα πόδια, τί καλά!
Θα ημουν τότε δικαιολογημένος, αφού δεν θα μπορούσα να κάνω μετανοιες». Μία Μεγάλη Σαρακοστη την έβγαλα με το ζόρι, γιατί πηγαινα να στριμώξω τον εαυτό μου περισσότερο από την αντοχη μου.
Όταν νιώθουμε στον αγώνα μας άγχος, να ξέρουμε ότι δεν κινούμαστε στον χώρο του Θεού. Ο Θεός δεν είναι τύραννος να μας πνίγη. Καθένας να αγωνίζεται με φιλότιμο, ανάλογα με τις δυνάμεις του, και να καλλιεργή το φιλότιμο, για να αναπτυχθή η αγάπη προς τον Θεό.
Τότε θα πιέζεται από το φιλότιμο, και ο αγώνας του, δηλαδή οι πολλές μετάνοιες, οι πολλές νηστείες κ.λπ., δεν θα είναι τίποτε άλλο παρά τα ξεσπάσματα της αγάπης του, και θα προχωρή με πνευματική λεβεντιά.
Δεν πρέπει, δηλαδή, να αγωνίζεται κανείς με αρρωστημένη σχολαστικότητα και να πνίγεται μετά από άγχος, παλεύοντας με τους λογισμούς, αλλά να απλοποιήση τον αγώνα του και να ελπίζη στον Χριστό και όχι στον εαυτό του.
Ο Χριστός όλο αγάπη, καλωσύνη και παρηγοριά είναι και ποτέ δεν πνίγει, αλλά έχει άφθονο πνευματικό οξυγόνο, θεία παρηγοριά.
Αλλο είναι εργασία πνευματική λεπτή, και άλλο είναι αρρωστημένη σχολαστικότητα, η οποία πνίγει με το εσωτερικό άγχος, από το εξωτερικό αδιάκριτο ζόρισμα, που σπάει και το κεφάλι με πονοκέφαλο.
– Γέροντα, ένας που από την φύση του σκέφτεται πολύ και ζορίζεται το κεφάλι του, πώς πρέπει να αντιμετωπίση τα πράγματα, για να μην κουράζεται;
– Αν κινήται κανείς απλά, δεν κουράζεται. Όταν όμως μπή έστω και λίγο ο εγωισμός, σφίγγεται, για να μην κάνη κανένα λάθος, και κουράζεται. Δεν πειράζει, ας κάνη και κανένα λάθος και ας τον μαλώσουν και λίγο.
Αυτό που λές, μπορεί να δικαιολογηθή λ.χ. σε έναν δικαστικό, που συνέχεια έχει να αντιμετωπίση δύσκολες υποθέσεις και φοβάται μήπως κρίνη άδικα και γίνη αυτός αιτία να τιμωρηθούν αθώες ψυχές.
Πονοκέφαλος στην πνευματική ζωή παρουσιάζεται, όταν κανείς φέρνη ευθύνη και βρίσκεται σε αδιέξοδο, γιατί πρέπει να πάρη μία απόφαση, η οποία θα είναι εις βάρος κάποιων καί, αν δεν την πάρη, αδικούνται άλλοι.
Όταν δηλαδή στριμώχνεται συνέχεια η συνείδηση. Εσύ, αδελφή, να προσέξης να μην κάνης πνευματική δουλειά με το μυαλό αλλά με την καρδιά.
Και να μην κάνης και δουλειά, χωρίς να εμπιστεύεσαι στον θεό ταπεινά, γιατί αλλιώς θα αγωνιάς, θα κουράζης και το μυαλό και θα νιώθης άσχημα ψυχικά.
Μέσα στην αγωνία συνήθως είναι κρυμμένη η απιστία.
Αλλά και από υπερηφάνεια μπορεί να έχη κανείς αγωνία.
(Λόγοι τόμος Α, σελ.161-164)