Νικόλαος Γεωργαντώνης
θεολόγος
Η Εκκλησία έχει τις νηστείες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, των Χριστουγέννων, των Αποστόλων, της Παναγίας, τις Τετάρτης και Παρασκευής. Ανάμεσα σε αυτές, έχει και νηστείες για τον Αγ. Ιωάννη Πρόδρομο και για τον Τίμιο Σταυρό.
Η νηστεία για την εορτή του Τιμίου Σταυρού είναι αρχαία με μαρτυρίες από τον Η’, Θ, και Ι’ αιώνα και αναφορές του Αγ. Θεοδώρου του Στουδίου και του Οσίου Νίκωνος του Μετανοείτε (Ι’ αιώνα).
Για τον χαρακτήρα αναφέρει ο Αγ. Θεόδωρος Στουδίτης, ότι «αναγινώσκονται και ψάλλονται σταυρώσιμα»[1] Στο έργο Ραλλή-Ποτλή, αναφέρεται περισσότερο για την τάξη, τη νηστεία και την προέλευση της, αναφέρει, «προαγνίζονται εκ πίστεως δια τον ασπασμόν του τιμίου Σταυρού και σταυρώσιμα πάντα ψάλλονται και αναγινώσκονται εν τη ημέρα ταύτη, οτε Απόστολος και το Ευαγγέλιον, και απλώς όλη η τάξις σταυρώσιμος γίνεται, και ότι μια ημέρα εν ταις καθολικαίς Εκκλησίας τελείται, και εύλογος εστιν η νηστεία…
Περι δε της νηστείας… του τιμίου Σταυρού ουκ από των Γραφών, αλλ’εκ κοινής Παραδόσεως παρελάβομεν, καθώς προεγράφη.»[2] Για την απόδειξη της αρχαιότητος της νηστείας αυτής, ο Όσιος Νίκων ο Μετανοήτε λέει «Ορώμεν δε και ετέραν νηστείαν γινομένην και περι ταύτης ουκ ηδυνήθημεν τιποτούν εγγράφως ευρείν. Πλήν πάντη και πανταού ταύτην νηστεύουσιν. Λέγω δη την Ύψωσιν του τιμίου Σταυρού.»[3]
Η νηστεία αυτή είχε εισέλθει στη μονή του Στουδίου αλλά αναφέρεται και στα τυπικά του Κωνσταντίνου (1860) και του Βιολάκη (1913), «Όθεν και δίκαιο εστι νηστεύειν πάντας τους Ορθοδόξους εν ταύτη τη πανσέπτω ημέρα και γαρ τα δίκαια έχει της του Πάθους ημέρας, της αγίας και μεγάλης Παρασκευής.»[4]
Η νηστεία διαρκεί κατά τη ημέρα της Υψώσεως του τιμίου Σταυρού, τη 14η Σεπτεμβρίου, ή οποία θεσπήστηκε κατά τους χρόνους του Αγ. Κωνσταντίνου και Αγ. Ελένης. Την 13η Σεπτεμβρίου έγιναν τα εκγαίνια του ναού της Αναστάσεως στο Ιεροσόλυμα και την επόμενη ημέρα ο πατριάρχης Μακάριος ύψωσε τον τίμιο Σταυρό ενώποιον του πιστού λαού.
Η εορτή αυτή έλαβε μεγαλύτερη σημασία το 629-630 μ.Χ. με την ανάκτηση του τιμίου Σταυρού στην Κωνσταντινούπολη από του Πέρσες από τον αυτοκράτορα Ηράκλειο αλλά και υπό του πατριάρχου Ζαχαρίου όπου και εψάλη το γνωστό απολυτίκιο του Σταυρού:
«Σώσον Κύριε τον λαό σου, και ευλόγησον την κληρονομίαν σου, νίκας τοις βασιλεύσι, κατά βαρβάρων δωρούμενος, και το σον φυλάττων, δια του Σταυρού σου πολίτευμα.»
Η εορτή της Υψώσεως έχει χαρούμενο και λυπημένο χαρακτήρα. Χαρούμενο, επειδή βρέθηκε ο τίμιος Σταυρός αλλά λυπημένο επειδή, πάνω σε αυτό έπαθε ο Χριστός για τις αμαρτίες του κόσμου.
Η εορτή της Υψώσεως έχει σχέση με την Μεταμόρφωση του Κυρίου. Η Μεταμόρφωση έγινε 40 μέρες πριν σταυρωθεί ο Χριστός. Για αυτό τον λόγο εορτάζουμε τη Μεταμόρφωση στις 6 Αυγούστου εφόσον πέφτει η Ύψωση του τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου.
Πριν καθιερωθεί η εορτή της Υψώσεως τη 14η Σεπτεμβρίου, η εορτή της Μεταμορφώσεως εορταζόταν 40 μέρες πριν από τη Μεγάλη Παρασκευή. Αυτό μαρτυρήται από τα τροπάρια της εορτής της Μεταμορφώσεως «Πρὸ τοῦ σοῦ Σταυροῦ Κύριε, ὄρος οὐρανὸν ἐμιμεῖτο, νεφέλη ὡς σκηνὴ ἐφηπλοῦτο.
Σοῦ μεταμορφουμένου, ὑπὸ Πατρὸς δὲ μαρτυρουμένου, παρῆν ὁ Πέτρος σὺν Ἰακώβῳ καὶ Ἰωάννῃ, ὡς μέλλοντες συνεῖναί σοι, καὶ ἐν τῷ καιρῷ τῆς παραδόσεώς σου, ἵνα θεωρήσαντες τὰ θαυμάσιά σου, μὴ δειλιάσωσι τὰ παθήματά σου, ἃ προσκυνῆσαι ἡμᾶς, ἐν εἰρήνῃ καταξίωσον, διὰ τὸ μέγα σου ἔλεος.»[5] και «Πρὸ τοῦ τιμίου Σταυροῦ σου καὶ τοῦ πάθους, λαβὼν οὓς προέκρινας τῶν Ἱερῶν Μαθητῶν, πρὸς τὸ Θαβώριον Δέσποτα, ἀνῆλθες ὄρος, δεῖξαι θελήσας τούτοις τὴν δόξαν σου, οἳ καὶ κατιδόντες σε μεταμορφούμενον, καὶ ὑπὲρ ἥλιον λάμψαντα, πρηνεῖς πεσόντες, τὴν δυναστείαν σου κατεπλάγησαν, ἀναβοῶντες· Σὺ τὸ ἄχρονον, φῶς ὑπάρχεις Χριστὲ καὶ ἀπαύγασμα, τοῦ Πατρός, εἰ καὶ θέλων, σάρξ ὡράθης ἀναλλοίωτος.»[6]
Η νηστείες έχουν ευεργετικό χαρακτήρα στον πνευματικό πόλεμο. Ενισχύουν την πίστη, χαλινώνουν τα πάθη και δίνουν δύναμη στον πιστό να συνεχίση το έργο του προς την θέωση του. Ακριβώς αυτό το σκοπό έχει η νηστεία του τιμίου Σταυρού, ερχόμενη στην αρχή του Εκκλησιαστικού έτους, να μας βάλει στον δρόμο προς τον Θεό και να μας δυναμώσει.
[1] ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΤΟΥΔΙΤΗΣ, ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΧΡΟΝΙΚΗ ΜΟΝΗΣ ΣΤΟΥΔΙΟΥ, PG 99, ΣΕΛ. 1696-1697
[2] Ράλλη-Ποτλή, Τομ. Δ’, σελ. 591
[3] Περιοδικόν «Τρείς Ιεράρχαι» 1957, αρ. φυλ. 1129
[4] ΤΥΠΙΚΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ΣΕΛ. 31 & ΤΥΠΙΚΟ ΒΙΟΛΑΚΗ, ΣΕΛ. 76
[5] Στιχηρό τῆς Ἑορτῆς της Μεταμορφώσεως, Ἦχος δ’, Κοσμᾶ Μοναχοῦ
[6] Εἰς τοὺς Αἴνους. Στιχηρό τῆς Ἑορτῆς, Ἦχος δ’, Ὁ ἐξ ὑψίστου κληθεὶς
