Η Παναγία η Μαχαιριώτισσα είναι μια θαυματουργός εικόνα της Παναγίας που βρίσκεται στην Ιερά Μονή Παναγίας του Μαχαιρά στην Κύπρο. Με την εν λόγω εικόνα συνδέεται ιστορικά και πνευματικά και η Ιερά Μονή, η οποία οφείλει και το όνομά της στην ιστορία της εικόνας.
Αυτή η εικόνα θεωρείται μία από τις 70 εικόνες της Παναγίας που αγιογράφησε ο Απόστολος Λουκάς και τον τότε καιρό βρισκόταν πάνω από την Αγία Σορό, δηλαδή την Αγία Έσθητα (φόρεμα) και την Αγία Ζώνη της Θεοτόκου, στον ναό της Παναγίας στις Βλαχέρνες.
Αυτό ενισχύεται από την επιγραφή «Αγιοσορίτισσα» πάνω στην εικόνα, η οποία μεταλλάχθηκε αργότερα σε «Μαχαιριώτισσα».
Σύμφωνα με μιά προφορική παράδοση, κατά τον καιρό της Εικονομαχίας (716 – 843 μ.Χ.) ένας ασκητής έφερε στην Κύπρο από την Κωνσταντινούπολη την εικόνα της Παναγίας της Αγιοσορίτισσας, και εγκαταστάθηκε σε μιά σπηλιά στην τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι.
Μετά την κοίμηση του ασκητού η εικόνα ξεχάστηκε και βάτοι κάλυψαν την είσοδο της σπηλιάς μέχρι τον 12o αιώνα μ.Χ., όταν η Παναγία με θαυματουργικό τρόπο έδωσε ένα μαχαίρι στους Οσίους ασκητές Νεόφυτο και Ιγνάτιο , για να κόψουν τους βάτους και έτσι να βρουν την εικόνα.
Όταν ο Όσιος Νεόφυτος κοιμήθηκε, κοντά στον Iγνάτιο προσήλθε ένας άλλος γηραιός μοναχός, ο Προκόπιος. Οι δύο αυτοί πατέρες αποφάσισαν, όταν η αδελφότητα έγινε πολυπληθής, να ανεγείρουν μοναστήρι, το όποιο θα λειτουργούσε σύμφωνα με το κοινοβιακό πρότυπο που ακολουθούσαν τα μεγάλα μοναστικά κέντρα της εποχής.
H Ιερά, Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή της Παναγίας του Μαχαιρά, βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της οροσειράς του Τροόδους κοντά στην κορυφή Κιόνια, σε υψόμετρο 870 μέτρων.
Είναι κτισμένη σε μιά όμορφη, κατάφυτη από πεύκα βουνοπλαγιά, που καταλήγει στον χείμαρρο Πεδιαίο.
Ονομάζεται βασιλική γιατί κτίσθηκε με βασιλική βοήθεια, και σταυροπηγιακή, γιατί κατέστη εκκλησιαστικά αυτοδιοίκητη, πράγμα το όποιο συμβολίζεται με την τοποθέτηση σταυρού στα θεμέλια της.
Η Σύναξη της Παναγίας της Μαχαιριώτισσας εορτάζεται στις 18 Οκτωβρίου μαζί με την μνήμη του Αγ. Αποστόλου Λουκά, που κατά την παράδοση έχει αγιογραφήσει την εικόνα της Μαχαιριώτισσας.
Το Καθολικό όμως της Μονής Μαχαιρά (στο οποίο φυλάσσεται και η Μαχαιριώτισσα) πανηγυρίζει στα Εισόδια της θεοτόκου, στις 21 Νοεμβρίου.
