Τα κάλαντα εἶναι ἑλληνικὸ ἔθιμο πού διατηρεῖται ἀμείωτο ἀκόμα καὶ σήμερα μὲ τὰ παιδιὰ νὰ γυρνοῦν ἀπὸ σπίτι σὲ σπίτι δύο μαζὶ ἢ καὶ περισσότερα καὶ νὰ τραγουδοῦν τὰ κάλαντα συνοδεύοντας τὸ τραγούδι τους μὲ τὸ τρίγωνο ἢ ἀκόμα καὶ κιθάρες, ἀκορντεόν, λύρες, ἢ φυσαρμόνικες.
Τὰ παιδιὰ γυρνοῦν ἀπὸ σπίτι σὲ σπίτι, χτυποῦν τὴν πόρτα καὶ ρωτοῦν: «Νὰ τὰ ποῦμε;». Ἂν ἡ ἀπάντηση ἀπὸ τὸν νοικοκύρη ἢ τὴν νοικοκυρὰ εἶναι θετική, τότε τραγουδοῦν τὰ κάλαντα γιὰ μερικὰ λεπτὰ τελειώνοντας μὲ τὴν εὐχὴ «Καὶ τοῦ Χρόνου. Χρόνια Πολλά».
Ὁ νοικοκύρης τὰ ἀνταμοίβει μὲ κάποιο χρηματικὸ ποσό, ἐνῷ παλιότερά τους πρόσφερε μελομακάρονα ἢ κουραμπιέδες.
Ἡ λέξη κάλαντα προέρχεται ἀπὸ τὴ λατινικὴ «calenda», ποὺ σημαίνει ἀρχὴ τοῦ μήνα καὶ διαμορφώθηκε ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ ρῆμα καλῶ.
Πιστεύεται ὅτι ἡ ἱστορία τους προχωρεῖ πολὺ βαθιὰ στὸ παρελθὸν καὶ συνδέεται μὲ τὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα. Βρῆκαν, μάλιστα, ἀρχαία γραπτὰ κομμάτια παρόμοια μὲ τὰ σημερινὰ κάλαντα
Τὰ παιδιὰ τῆς ἐποχῆς ἐκείνης κρατοῦσαν κλαδὶ ἐλιᾶς ἢ δάφνης, στολισμένο μὲ καρποὺς καὶ ἄσπρο μαλλὶ (ἡ λεγόμενη εἰρεσιώνη, ἀπὸ τὸ ἔριο = μαλλί), γύριζαν καὶ τραγουδοῦσαν καὶ τοὺς ἔδιναν δῶρα. Πάνω του κρεμοῦσαν κόκκινες καὶ ἄσπρες κλωστές.
Στὶς κλωστὲς ἔδεναν τὶς προσφορὲς τῶν νοικοκύρηδων. Ἄλλοτε κρατοῦσαν ὁμοίωμα καραβιοῦ. Μετά, πῆρε τὸ ἔθιμο αὐτὸ καὶ ἡ Ρώμη. Στὸ Βυζάντιο κρατοῦσαν ραβδιά, ἢ φανάρια, ἢ ὁμοιώματα πλοιαρίων ἢ καὶ κτιρίων, στολισμένα καὶ τραγουδώντας, συνόδευαν τὸ τραγοῦδι μὲ κρούση τριγώνου ἢ τύμπανου.
Σήμερα ἀκοῦμε κάλαντα πολλὰ καὶ ποικίλα, μὲ πολλὲς παραλλαγὲς καὶ ἀποχρώσεις, στὰ διάφορα διαμερίσματα τῆς χώρας μας.
Ὁμάδες παιδιῶν ἢ καὶ ὥριμων ἀνδρῶν περιφέρονται στὰ σπίτια, στοὺς δρόμους, στὰ καταστήματα καὶ τραγουδοῦν μὲ εἰδικὸ ὄργανο τραγούδια, ποὺ ἀφοροῦν τὰ Χριστούγεννα, τὴ γιορτὴ τῆς Πρωτοχρονιᾶς, τὴ γιορτὴ τοῦ Μ. Βασιλείου καὶ εἶναι διαφορετικὰ γιὰ κάθε γιορτή.
Ἡ ἀνταμοιβὴ γιὰ τοὺς ὕμνους καὶ τὶς εὐχὲς εἶναι κυρίως χρηματικὴ καὶ διάφορα κεράσματα.
Στὴ Μακεδονία ὑπάρχει τὸ ἔθιμο τῆς Πρωτοχρονιᾶς. Πρόσωπα μεγάλης ἡλικίας νὰ γυρνοῦν μεταμφιεσμένα στὰ σπίτια. Ἡ ἀμοιβὴ τους εἶναι: ἀλεῦρι, τραχανάς, λουκάνικα καὶ ἄλλα εἴδη τροφίμων.
Ἀφοῦ συγκεντρώσουν τὴν ποσότητα ποὺ θέλουν, συγκεντρώνονται σ’ ἕνα σπίτι, μαγειρεύουν καὶ γλεντοῦν.
Πάλι μεταμφιεσμένοι καὶ κρατώντας κουδούνια ποὺ δημιουργοῦν δυνατὸ θόρυβο περιφέρονται τὴν παραμονὴ τῶν Φώτων. Ὁ θόρυβος ἀποβλέπει νὰ φοβίσει καὶ νὰ διώξει τοὺς καλλικάντζαρους.
Στὴ Μύκονο τὰ παιδιὰ κρατοῦν στὸ χέρι τους φαναράκι ποὺ τὸ ἀνάβουν σὲ ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Βασιλείου.
Στὴ Σίφνο γιὰ τὸ κάθε παιδὶ γράφονται διαφορετικοὶ στίχοι ἀπὸ λαϊκοὺς ποιητές.
Στὴν Κέρκυρα, ἐκτὸς ἀπὸ τὰ παιδιὰ μὲ τὴ φυσαρμόνικα, περιφέρονται στὰ σπίτια ὁλόκληρα λαϊκὰ συγκροτήματα μὲ βιολιὰ καὶ ἀκορντεὸν καὶ τοπικὲς μπάντες.
Τὰ τοπικὰ παραδοσιακὰ χριστουγεννιάτικα κάλαντα τῆς Καστοριᾶς (Κόλιεντα) ἐξακολουθοῦν νὰ τραγουδιοῦνται καὶ σήμερα τὰ χαράματα τῆς 23ης Δεκεμβρίου ἀπὸ τὶς παρέες μικρῶν καὶ μεγάλων καὶ ἀπὸ τὰ μέλη πολιτιστικῶν σωματείων.
Χαρὰ καὶ συγκίνηση προσφέρουν οἱ στίχοι τους, γιατί ἀπευθύνονται σ’ ὅλα τὰ μέλη τῆς οἰκογένειας, ἀπὸ τὸν μεγαλύτερο ἕως τὸν πιὸ μικρό.
Τὰ παλαιότερα χρόνια, οἱ νοικοκυραίοι ἔδιναν γιὰ δῶρο στὰ παιδιὰ ποὺ τραγουδοῦσαν τὰ κάλαντα, καρύδια, μῆλα καὶ μπιλίτσκες (μικρὰ χοιρινὰ λουκάνικα) καὶ σπανιότερα χρήματα.
Ἀντίστοιχο ἔθιμο μὲ τὰ κάλαντα σὲ ἄλλες περιοχὲς τῆς Ἑλλάδας, οἱ καλαντάρηδες τὴν παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων ἀφοροῦν στὴν περιφορὰ τῶν νεαρῶν ποὺ πρόκειται νὰ πᾶνε φαντάροι.
Σκοπὸς τῶν καλαντάρηδων εἶναι ἡ συλλογὴ κάποιου χρηματικοῦ ποσοῦ, ποὺ θὰ ἔχουν στὴ διάθεσή τους ὅσο διαρκεῖ ἡ θητεία τους, ἡ ὁποία θεωρεῖται προθάλαμος τῆς ὡρίμανσής τους. Ἔτσι, τὸ ἔθιμο συνδυάζει τὸν ἑορτασμὸ τῶν Χριστουγέννων μὲ τὸ πέρασμα τῶν νεαρῶν στὴν ἐνηλικίωση.
Σέ χωριὰ τῆς Μάνης τὴν παραμονὴ τῆς πρωτοχρονιᾶς, βγαίνουν στὸν «Ἅγιο Βασίλη» κρατώντας μία κλάρα ἐλιὲς μὲ καρπό. Σὲ κάθε σπίτι ποὺ πηγαίνουν κόβουν καὶ ἀπὸ ἕνα κλαδάκι ἐλιᾶς καὶ τὸ ἔβαζαν κοντὰ στὸ τζάκι. Ἦταν γιὰ βοήθεια καὶ θὰ ἔμενε ἐκεῖ γιὰ ἀρκετὸ χρονικὸ διάστημα.
Τὰ κάλαντα (ἀρχαῖο ἔθιμο σχετικὸ μὲ τὴν ἀρχὴ τοῦ χρόνου), κάλαντρα στήν κρητικὴ διάλεκτο, εἶναι τραγούδια πού, μὲ ἀφορμὴ τὸ θρησκευτικὸ περιεχόμενο τῆς ἑορτῆς, ζητοῦν φιλοδωρήματα γιὰ τοὺς τραγουδιστές, τούς καλαντράδες.
