Οι τρόποι με τους οποίους κατακρίνουμε τους αδελφούς μας είναι πολλοί. Μπορούμε να αντιληφθούμε τους περισσότερους απ’ αυτούς, αν προσέξουμε τον εαυτό μας. Εδώ θα αναφέρουμε δύο αρκετά δυσδιάκριτους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να αμαρτήσουμε χωρίς καθόλου να το καταλάβουμε.
1. Μερικές φορές αναμιγνύει κανείς έντεχνα την κατάκριση με τους επαίνους. Λέγει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: «Εκείνον που ως χθες εγκωμίαζες ως ενάρετο, μεν τον κακολογήσεις σήμερα ως κακό και φαύλο, επειδή μετέβαλες την αγάπη σου σε μίσος …
Όταν συνομιλείς με άλλους πρόσεχε, μήπως εξ αιτίας της λύπης που διατηρείς ακόμη κρυμμένη, νοθεύσεις τον συνηθισμένο έπαινο του αδελφού, ανακατώνοντας ασυναίσθητα στους λόγους σου την κατηγορία».
2. Άλλος τρόπος κατακρίσεως είναι αυτός που γίνεται δήθεν από αγάπη για τον αδελφό που αμάρτησε, ή από διάθεση για την διόρθωση του αδελφού. Όμως κάτι που γίνεται με κακό τρόπο, δεν μπορεί να φέρει καλό αποτέλεσμα.
Γράφει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος: «Άκουσα μερικούς να καταλαλούν και τους επέπληξα. Και για να δικαιολογηθούν οι εργάτες αυτοί του κακού μου απάντησαν, ότι το έκαμαν από αγάπη και ενδιαφέρον προς αυτόν που κατέκριναν.
Εγώ τότε τους είπα, να την αφήσουν αυτού του είδους την αγάπη, για να μη διαψευσθεί εκείνος (δηλαδή ο προφήτης Δαυίδ) που είπε: Τον καταλαλούντα λάθρα τον πλησίον αυτού, τούτον εξεδίωκον.
Εάν ισχυρίζεσαι ότι αγαπάς τον άλλον, ας προσεύχεσαι μυστικά γι’ αυτόν και ας μην τον κακολογείς. Διότι αυτός ο τρόπος της αγάπης είναι ευπρόσδεκτος από τον Κύριον».