Ή Σαμαρίνα είναι ένα ορεινό Βλαχοχώρι της Πίνδου, το όποίο ανήκει έκκλησιαστικώς και διοικητικώς στα Γρεβενά. Βρίσκεται σε υψόμετρο 1400 μέτρων επί του όρους Σμόλικας.
Οί Βλαχόφωνοι “Ελληνες είναι απόγονοι των γηγενών κατοίκων της Βορείου Ελλάδος, οί όποίοι κατά την διάρκεια τής ρωμαϊκής κατακτήσεως υπέστησαν μία αλλοίωση στο γλωσσικό τους ιδίωμα και συνήθισαν να μιλούν τα Βλάχικα, δηλαδή μία διάλεκτο έλληνολατινική.
Ή γλωσσική αύτη ιδιομορφία δεν τους άπεμάκρυνε από τον Ελληνισμό και τήν’Ορθόδοξη Ρωμηοσύνη.
Παρά τις προσπάθειες διαφόρων εθνικιστικών και εκκλησιαστικών προπαγανδών ή συντριπτική πλειοψηφία των Βλάχων παρέμεινε ριζωμένη στην ελληνικότητα και στήν’Ορθοδοξία.
Οί Βλάχοι, δηλαδή οί Βλαχόφωνοι Έλληνες, μας έδωσαν μεγάλους Εθνικούς Ευεργετες, οί όποίοι πλούτισαν μεν έκτός Ελλάδος, άλλα έστειλαν τα χρήματα τους για να κτισθούν Ναοί, Σχολεία και περικαλλη ιδρύματα στην Ελλάδα.
Ό Ευ. Ζάππας έκτισε το Ζάππειο, ό Γ. Αβέρωφ χρηματοδότησε το θωρηκτό Αβέρωφ, πού κατενίκησε τους Τούρκους στούς Βαλκανικούς Πολέμους, ό Σίμων Σίνας έστειλε τα χρήματα για την Ακαδημία Αθηνών, Έλληνόβλαχοι από το Μέτσοβο έκαναν την δωρεά για την ανέγερση του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου κ.λπ.
Ακόμη κι αν μιλούσαν το βλάχικο ιδίωμα στο σπίτι τους, εν τούτοις στην Θεία Λειτουργία οί Βλάχοι χρησιμοποιουσαν μόνον την ελληνική γλώσσα.
Σέ ένα τέτοιο περιβάλλον εμπνευσμένο από την αγωνιστικότητα των μαρτύρων και αγίων της “Ορθοδοξίας και από την ελληνική παιδεία, ή οποία διδάσκει τούς συνεχείς αγώνες του Έθνους μας κατά των κατακτητών, γεννήθηκε και άνετράφη ό Νεομάρτυς Δημήτριος από την Σαμαρίνα.
Ή πατρίδα μας ζοΰσε κάτω από την τυραννία των Όθωμανών και ή περιοχή της Σαμαρίνας είχε ύπαχθεί κάτω από την εξουσία του Άλη Πασά των Ιωαννίνων. Ό Δημήτριος αφιερώθηκε από μικρός στο μοναστήρι της περιοχής του, την Άγια Παρασκευή.
Από τους γονείς του και τους μοναχούς – διδασκάλους του γαλουχήθηκε με την πίστη προς τον Χριστό και με την φλόγα για την απελευθέρωση του Γένους.
Μόλις πληροφορήθηκε ότι ό παπα – Εύθυμης Βλαχάβας ετοίμαζε εξέγερση των κλεφταρματωλών με επίκεντρο τα “Αγια Μετέωρα ό νεαρός μοναχός έγινε στενός και έμπιστος συνεργάτης του.
Το κίνημα του Βλαχάβα εξερράγη τον Μάιο του 1808, αλλά απέτυχε, πιθανόν κατόπιν προδοσίας.
Ό Δημήτριος όχι μόνον βοήθησε στην πνευματική προετοιμασία των εξεγερθέντων, άλλα καί μετά την άτυχη έκβαση συνέχισε να περιέρχεται τά χωριά καί να κηρύττει την ελπίδα, την πίστη, την υπομονή και την έμμονη στις πατροπαράδοτες ελληνορθόδοξες αξίες.
Παρά το νεαρόν της ηλικίας του ήταν δυναμικός ρήτωρ και έθνεγέρτης.
Γι’ αυτό και ό Άλή Πασάς ζήτησε και επέτυχε να συλληφθεϊ ό Δημήτριος μαζί με τον αρχηγό του, τον αγέρωχο ιερέα και οπλαρχηγό π. Εύθυμη Βλαχάβα. Σύρθηκαν σιδηροδέσμιοι μέχρι τα Ιωάννινα και ρίχθηκαν στα σκοτεινά κελλιά του φοβερού Σαραγιοΰ.
Τα μαρτύρια που ακολούθησαν τα είδε και τα περιέγραψε ό Γάλλος Πρόξενος και περιηγητής Φραγκίσκος Πουκεβίλλ.
Ό νεαρός Δημήτριος υπέστη διάφορα εϊδη βασανισμών. Ό Άλή Πασάς προσπαθούσε να εκμαιεύσει πληροφορίες για ενδεχόμενη υποστήριξη πού είχε το κίνημα του Βλαχάβα από ξένες δυνάμεις, εννοώντας κυρίως την Ρωσία.
Ό Δημήτριος αρνήθηκε να απαντήσει και συνεχώς έπεκαλείτο τον Χριστό για να ενισχύεται και να αντιμετωπίζει τον πόνο.
Ό Άλής του ζήτησε να αφαιρέσει την εικόνα της Παναγίας, την όποια έφερε στο στήθος του ό Άγιος Δημήτριος, αλλά έκείνος αρνήθηκε. Ή μανία του τυράννου και των βασανιστών έγινε μεγαλύτερη και έπενόησαν κάθε μορφής βασανιστήρια για να κάμψουν τον Δημήτριο.
Του έδεσαν την κεφαλή με σιδερένια αλυσίδα, την οποία συνέσφιγγαν συνεχώς,όμως με την επίκληση του Χρίστου και της Παναγίας, ό μάρτυς έθραυσε την αλυσίδα. Τον κρέμασαν ανάποδα και του έψηναν την κεφαλή επάνω στην φωτιά, άλλα έκείνος ύπέμενε καί έπέμενε.
‘Ένας Τούρκος από την Καστοριά βλέποντας την πίστη και το θάρρος του Άγιου έπίστευσε στον Χριστό και άμέσως θανατώθηκε από τους δήμιους του Αλή.
Τελικά ό Άλή Πασάς διέταξε να κτίσουν το σώμα του μάρτυρος μέσα σε τοίχο! “Αφησαν σκοπίμως έξω από τον τοίχο το κεφάλι για να τον τρέφουν και έτσι να του δημιουργούν δυσφορία και να επιτείνουν τον πόνο.
Ό μάρτυς επέζησε 10 ήμερες προσευχόμενος και βασανιζόμενος δια του έντοιχισμού. Στις 18 Αυγούστου 1808 παρέδωσε το πνεύμα και αμέσως ή φήμη της αγιότητας του διεδόθη μεταξύ των Χριστιανών.
Από τις πρώτες ήμερες μετά το μαρτύριο του άρχισαν να αναφέρονται θαύματα με την επίκληση του ονόματος του. Όπως συνέβη στην περίπτωση του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, έτσι και για τον Νεομάρτυρα Δημήτριο ή συνείδηση του λαού έκανε την πρώτη ανεπίσημη άγιοκατάταξη.
Το παράδειγμα του στερέωσε την πίστη των “Ορθοδόξων Ελλήνων και το αίμα του πότισε το δέντρο της λευτεριάς, ή οποία ήλθε μετά από λίγα χρόνια με τήν’Εθνεγερσία του 1821.
Ό μεγάλος ποιητής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης αφιέρωσε στον Νεομάρτυρα Δημήτριο καί στον Εθνομάρτυρα παπα – Εύθυμη Βλαχάβα (έτεμαχίσθη το σώμα του με εντολή του Άλή) το περίφημο επικό ποίημα «Τα Μνημόσυνα».
Το 1984 ή Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος ενέκρινε την Άσματική Ακολουθία του Αγίου, ή οποία συνετέθη από τον μοναχό Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη κατόπιν αιτήματος της Ιεράς Μητροπόλεως Γρεβενών.
Το 2007 ό Σεβ. Μητροπολίτης Γρεβενών κ. Σέργιος συνέγραψε το βιβλίο «Οί τρείς Άγιοι των Γρεβενών».
Έκεί κάθε φιλέρευνο πνεύμα μπορεί να μάθει περισσότερα για τον “Αγιο Δημήτριο τον εκ Σαμαρίνης καθώς και για τον Όσιο Νικάνορα, τον κτίτορα τής’Ιεράς Μονής Ζάβορδας τον θαυματουργό (+1519), κα’ι για τον Νεομάρτυρα Γεώργιο από το Τσοϋρχλι (νυν Άγιος Γεώργιος Γρεβενών), ό όποιος επίσης μαρτύρησε στα Ιωάννινα το 1838. “Θανών ό Δημήτριος ένδον του τοίχου Τείχος άπροσμάχητον πιστοίς έδείχθη.”
