Ο Ιωάννης της Ρίλας, αγιοποιημένος από τη Βουλγαρική Ορθόδοξη Εκκλησία, ζούσε κατά τον Μεσαίωνα, όταν στη Βουλγαρία ο χριστιανισμός έγινε επίσημη θρησκεία, ενώ ο παλιός ειδωλολατρικός πολυθεϊσμός διαλύθηκε.
Γεννήθηκε το έτος 876 στο χωριό Σκρίνο της περιοχής Κιουστεντίλ, κατά τη βασιλεία του τσάρου Βόριδος Α’, σύντομα μετά τον προσηλυτισμό των Βουλγάρων στον χριστιανισμό.
Ακόμα από τα νεανικά του χρόνια διαπαιδαγωγούνταν σε αυστηρή χριστιανική ζωή, σε υποταγή και σεβασμό προς τους γονείς του. Μετά το θάνατό τους αφοσιώθηκε ολόψυχα στην Εκκλησία και έγινε θεμελιωτής του αναχωρητισμού στη Βουλγαρία.
Ο Θεός εμφανίστηκε στον ύπνο του και του έδειξε ένα απόμακρο μέρος στο βουνό Ρίλα, όπου έπρεπε να ιδρύσει μοναστήρι και να αποδεχθεί το μοναχισμό.
Εκεί πέρασε 20 χρόνια – πρώτα σε μια σπηλιά, ύστερα στην κουφάλα παλιάς βαλανιδιάς και 7 χρόνια σε έναν απρόσιτο βράχο, στους πρόποδες του οποίου σήμερα υψώνεται η μεγαλόπρεπη Μονή της Ρίλας.
Σ’ αυτόν πήγαιναν πολλοί άνθρωποι για συμβουλή και ηθική υποστήριξη. Σύντομα έγινε τόσο δημοφιλής, που και ο ίδιος ο Βούλγαρος τσάρος Πέταρ ήθελε να συναντηθεί μ’ αυτόν.
Πολλοί ήταν οι χριστιανικοί άθλοι του Αγίου Ιωάννη της Ρίλας, ο οποίος στο τέλος της ζωής του έμενε σε κρυμμένη από τα ανθρώπινα μάτια σπηλιά.
Για το θάνατό του κανένας δεν ήξερε, το πτώμα του δεν θάφτηκε και βρέθηκε από τον ηγούμενο της Μονής της Ρίλας 40 μέρες μετά το θάνατο του Αγίου.
Σύμφωνα με τους θρύλους ο ίδιος ο Ιωάννης της Ρίλας εμφανίστηκε στον ηγούμενο και του διέταξε να τον θάψει στην σπηλιά κοντά στο παλιό ασκητήριο. Σύμφωνα με άλλους θρύλους ο τσάρος Πέταρ ήθελε και πάλι να συναντηθεί με τον Άγιο και έστειλε ανθρώπους να τον ψάξουν.
Αυτοί βρήκαν το πτώμα, ακολουθώντας τα ίχνη των άγριων ζώων και όταν μπήκαν στη σπηλιά, άκουσαν “κουδούνι να κουδουνίζει και σήμαντρο να ηχεί, είδαν το καντήλι να καίει και αντιλήφθηκαν τα λείψανα να μοσχοβολούν”.
Αργότερα άγγελος εμφανίστηκε στον ύπνο του τσάρου Πέταρ και του είπε, ότι τα λείψανα του Οσίου Ιωάννη της Ρίλας πρέπει να μεταφερθούν στη Σόφια, για να μπορεί και ύστερα από το θάνατό του να κηρύσσει στο λαό την πίστη στο Χριστό.
Με εντολή του τσάρου τα λείψανα πρώτα τέθηκαν στην επισκοπική εκκλησία, αργότερα στην εκκλησία του Αγίου Λουκά και στο τέλος στην νέα τότε εκκλησία του Αγίου Ιωάννη της Ρίλας.
Αργότερα τα λείψανα μεταφέρθηκαν σαν τρόπαιο στην Ουγγαρία, αλλά το 1187, στη διάρκεια της εξέγερσης των αδελφών Ασέν και Πέταρ, επιστράφηκαν στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη της Ρίλας.
Στις 19 Οκτωβρίου του 1195 τα λείψανα μεταφέρθηκαν με τιμές στο Τίρνοβο, για να αγιάσουν τη νέα βουλγαρική πρωτεύουσα, να εδραιώσουν τη νίκη επί των Βυζαντινών και να σταθεροποιήσουν το νεαρό βουλγαρικό κράτος.
Έμειναν εκεί μέχρι το έτος 1470 και θεράπευαν ανθρώπους: τυφλοί άρχιζαν να βλέπουν, ανάπηροι να πετούν τα δεκανίκια, βωβοί να μιλάνε.
Από τον 15ο αιώνα τα λείψανα αναπαύονται στο Μοναστήρι, ιδρυμένο πέντε αιώνες προηγούμενα στο βουνό Ρίλα από τον Άγιο Ιωάννη, κοντά στο μέρος, όπως ζούσε σαν αναχωρητής.
Ακόμα από την ίδρυσή του το μοναστήρι ήταν κέντρο πλούσιας γραμματολογικής και διαφωτιστικής δραστηριότητας.
Ο Άγιος Ιωάννης ήταν αρκετά μορφωμένος άνθρωπος, όπως φαίνεται και από την πνευματική του διαθήκη, τόσο επίκαιρη και στις μέρες μας: η πραγματική ευτυχία επιτυγχάνεται από τον άνθρωπο μόνο μέσω της αρετής, ενώ οι σπουδαιότερες αρετές είναι η δικαιοσύνη, η σεμνότητα, η τιμιότητα, η αγάπη προς τους συνανθρώπους, προς το λαό και την πατρίδα.
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.
Φερωνύμως χαρίτων τοῦ θείου Πνεύματος, τῇ ἰσαγγέλῳ ζωῇ σου ἀνακαθάρας τὸν νοῦν, εἰσεδέξω δαψιλῶς τὸν πλοῦτον Ὅσιε, καὶ θαυμάτων αὐτουργός, ἀνεδείχθης ἀληθῶς, Πατὴρ ἡμῶν Ἰωάννη, καθικετεύων ἀπαύστως, ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Κοντάκιον. Ἦχος δ’. Ἐπεφάνης σήμερον.
Ἐν τῷ Ῥίλᾳ ἄγγελος Πάτερ ὡράθης, καὶ Μονὴν ἀνήγειρας, ὦ Ἰωάννη τῷ Χριστῷ, ἔνθα τὸ θεῖόν σου λείψανον, καθαγιάζει τοὺς πίστει προστρέχοντας.
