«Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή….» Ποιος Χριστιανός δεν έχει ακούσει το θαυμάσιο και κατανυκτικό αυτό τροπάριο της Κασιανής και το όνομα της μεγάλης αυτής υμνωδού και μελωδού της Εκκλησίας μας;
Όλοι μας περιμένουμε το βράδυ της Μ. Τρίτης (Όρθρος της Μ. Τετάρτης) για να ακούσουμε τον υπέροχο αυτόν ύμνο της μετανοημένης ψυχής, πού παρακαλεί τον Κύριο να την συγχώρηση!
«Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή….» Και περιπεσούσα γυνή δεν είναι η ίδια η υμνογράφος, όπως νομίζουν μερικοί, αλλά η κάθε ψυχή, πού μετανοεί και αναζητεί τον αιώνιο Νυμφίο της Ιησού Χριστό.
Βίος και πολιτεία της Υμνωδού Κασσιανής
Αηδόνι της εκκλησιαστικής υμνογραφίας η Κασιανή, γεννήθηκε στο Βυζάντιο, πιθανόν στα περίχωρα της Κωνσταντινουπόλεως, από αρχοντική οικογένεια και έζησε την εποχή του αυτοκράτορα Θεοφίλου του εικονομάχου και των διαδόχων του (9ος – 10ος αιώνας), σε μια ταραγμένη για το Βυζάντιο εποχή.
Δεν είναι γνωστός ο ακριβής τόπος και χρόνος της γεννήσεως της, αλλά μόνον κατά προσέγγισιν. Βέβαιον είναι μόνον το ζήτημα της προελεύσεώς της από πλούσια και αριστοκρατική οικογένεια, εκ των ευπατριδών, όπως αναφέρουν οι ιστορικές πηγές.
Ήταν δηλαδή κόρη, και μάλλον μοναχοκόρη, πλούσιας και αριστοκρατικής οικογενείας γι’ αυτό και είχε τους πόρους να τύχη καλής παιδείας και να μορφωθεί πολύ καλά.
Άλλες πηγές αναφέρουν ότι ήταν ορφανή κόρη, πιθανόν να είχε χάσει τον έναν ή και τους δύο γονείς της, και ότι ο πατέρας της ήταν αυλικός και πλούσιος πολύ, αλλά δεν είχε παιδί.
Καημός των γονιών της Κασιανής ήταν να αποκτήσουν απόγονο, ένα δικό τους παιδί. Και επειδή ήταν θεοσεβείς, παρακαλούσαν τον Θεό και την μεγάλη Μητέρα των Χριστιανών την Παναγία Θεοτόκο, να τους χαρίσει ένα τέκνο.
Πρέπει να πούμε ότι το όνομά της γράφεται με πολλές παραλλαγές και συνήθως με δύο σίγμα. Το σωστό είναι με ένα σίγμα, διότι προέρχεται από την Εικασία η Κασία η Ικασία, όπως το αναφέρουν διάφορα χειρόγραφα της εποχής της.
Η Κασιανή μεγάλωνε και γινόταν μια ωραία κοπέλα, πού είχε στην καρδιά της δύο πολύ μεγάλους πόθους. Πρώτον την αγάπη προς τον Θεό και την λατρεία του και δεύτερον την αγάπη προς την ποίηση και την αξιοποίηση του πηγαίου λογοτεχνικού ταλέντου της.
Πως έχασε την βασιλείαν του κόσμου
Το έτος 830 μ.Χ. η βασιλομήτωρ (ήταν μητριά του) του αυτοκράτορα Θεοφίλου, κάλεσε στο τρικλίνιο των ανακτόρων δώδεκα καλλίστους παρθένους, δώδεκα ωραιότατα κορίτσια, για να διαλέξει ο Θεόφιλος την μέλλουσα σύζυγο του.
Ανάμεσα σε αυτές τις δώδεκα εκλεκτές και πανέμορφες κοπέλες ήταν και η Κασιανή, πού ξεχώριζε από όλες για την ομορφιά της και την προσωπικότητά της. Ήταν εξαίρετη από κάθε άποψη και η όλη εμφάνιση της έδειχνε αρχοντιά και μεγαλείο σπάνιο.
Έμοιαζε με άγγελο στην ομορφιά και με βασίλισσα στην εμφάνιση. Επόμενο λοιπόν ήταν να γοητευτεί ο Θεόφιλος από την Κασιανή, σχεδόν συγκλονίστηκε, αλλά συγκράτησε τον εαυτόν του για να μην εκδηλώσει την προτίμηση του άκαιρα.
Όταν τελείωσε την εξέταση των δέκα πρώτων νεανίδων, έμειναν ακόμη δύο, η Κασιανή και η Θεοδώρα από την Παφλαγονία της Μικράς Ασίας. Θέλησε όμως να δοκιμάσει τον χαρακτήρα και την εξυπνάδα της Κασιανής πριν από την εκλογή της ως συζύγου του.
Με αργά βήματα πλησίασε την Κασιανή και αφού έδειξε να θαυμάζει την εκθαμβωτική ομορφιά της, την κοίταξε στα μάτια και της είπε την φράση:
— Ὡς ἄρα διά γυναικός ἐρρύη τά φαῦλα.
Δηλαδή, όπως λέγεται, όλα τα κακά, πού βρήκαν το ανθρώπινο γένος, πηγάζουν από την γυναίκα, και εννοούσε την πρώτη γυναίκα, την Εύα.
Τότε η Κασιανή, «μετ’ αἰδοῦς ἀντέφησε», λένε οι χρονικογράφοι, δηλαδή με σεμνότητα του ανταπάντησε:
— Ἀλλά καί διά γυναικός πηγάζει τά κρείτονα.
Δηλαδή, και από την γυναίκα επίσης πηγάζουν και όλα τα αγαθά, εννοώντας την Παναγία Θεοτόκο, η οποία με την γέννηση του Θεανθρώπου έγινε πηγή των αγαθών της συγχωρήσεως και της σωτηρίας του γένους των ανθρώπων.
Η γενναία αυτή απόκριση της Κασιανής, πού είναι και μια ομολογία πίστεως στην κορυφαία μορφή της Θεοτόκου Μαρίας, συγκλόνισε αρνητικά τον Θεόφιλο. Θεώρησε προσβλητική την απάντηση της Κασιανής, πού τόλμησε να διαφωνήσει μαζί του και να τον διορθώσει, λέγοντας την αλήθεια κατά πρόσωπον, χωρίς κανένα φόβο για τις συνέπειες.
Άρα, δεν ταίριαζε για βασίλισσα. Έτσι προσέφερε το μήλο της προτιμήσεώς του στην Θεοδώρα, της Παφλαγονίας της Μικράς Ασίας.
Πως κέρδισε την βασιλείαν των ουρανών
Κατά βάθος η Κασιανή δεν έχασε. Κέρδισε. Βγήκε νικήτρια από αυτήν την αναμέτρηση της με τον αυτοκράτορα Θεόφιλο. Διότι μπορεί να απώλεσε την βασιλεία του κόσμου τούτου, άλλα κέρδισε την αιώνια βασιλεία του Θεού, την βασιλεία των ουρανών.
Δεν ένοιωσε η ψυχή της ότι έχασε. Μάλλον ελευθερώθηκε. Μάλλον χάρηκε. Διότι νίκησε την μεγάλη νίκη της ζωής.
Γιατί βρήκε οριστικά τον αληθινό Κύριο της υπάρξεως της, τον Νυμφίο της ψυχής της. Και χωρίς δεύτερη σκέψη αναχώρησε εκ του κόσμου. Διότι ο κόσμος χαίρεται να ζει μέσα στην υποκρισία και την πονηρία.
Έχτισε ένα Μοναστήρι και αφού εκάρη Μοναχή, άρχισε την κατά Θεό άσκηση και ασχολείτο με τα πνευματικά θέματα, ζώντας μόνον για τον Κύριο, σε όλον της τον Βίο μέχρι της τελευταίας της πνοής.
Η ωραία ψυχή της Κασιανής, αλλά και η ζωή της ολόκληρη αφιερώνεται στην ασκητική ζωή και λατρεύει τον Θεό εξ όλης της ψυχής και εξ όλης της καρδίας και εξ όλης της διανοίας και εξ όλης της ισχύος της. Ο κόσμος γι’ αυτήν έγινε παρελθόν και η ζωή της μια διαρκής αιωνιότητα.
Ζει την μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, μελετά την Άγια Γραφή συνεχώς και τούς Βίους των Αγίων, συνθέτει ύμνους αγάπης και μετανοίας προς τον Κύριο του ελέους και ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως για τις παραστρατημένες γυναίκες, για τις χήρες, για τα ορφανά και για κάθε δυστυχισμένη ύπαρξη. Η αγάπη της δεν είναι τυπική , αλλά ουσιαστική.
Με έργα, όχι με λόγια. Μοιράζει τα πλούτη της στους φτωχούς και τούς ασθενείς. Μέρα και νύχτα αγωνίζεται τον καλόν αγώνα της σωτηρίας. Δεν σταματά ούτε λεπτό.
Η Κασιανή μας άφησε υποδείγματα βίου, με το έργον και την ζωή της. Και μάλιστα πολλά πρότυπα βίου. Από αυτά θα επιλέξουμε τρία, τα σημαντικότερα, πού μπορούν να θεωρηθούν και ως η καίρια πνευματική προσφορά της.
Έκτος λοιπόν από το πολύτιμο έργον των ποιητικών υμνογραφιών της, πού δεν μπορεί ο καθένας μας να το φτάσει, διότι προαπαιτεί το Θεοδώρητο τάλαντο, πρώτον και κύριο είναι το πρότυπο του θάρρους της καλής ομολογίας της πίστεώς μας.
Δεύτερον πρότυπο ζωής και υπόδειγμα για όλους μας είναι η ολοκληρωτική αφιέρωση της στον Κύριο, με την επιλογή του ασκητικού βίου.
Τρίτον πρότυπο και παράδειγμα βίου είναι η αδιάκοπη προσπάθειά της υπέρ της Εκκλησίας και των ανθρώπων.
Διότι η Κασιανή δεν απεσύρθη από την κοσμική ζωή στην ησυχία και την απομόνωση για να ζήση ήσυχα και ξεκούραστα, αλλά για να παλέψει και να αγωνιστεί με κάθε τρόπο τον καλόν αγώνα και να νικήσει και τον κόσμο και τούς κοσμοκράτορες, πού πολεμούν εναντίον των ανθρώπων και της σωτηρίας τους.
Για το ζήτημα της αγιοποιήσεως της Κασιανής δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες και κάθε άλλο συμπέρασμα είναι αυθαίρετο. Καταφεύγουμε στα όσα γράφει ένας γνωστός αγιολόγος, πού έχει κάνει σχετικές έρευνες και κατέθεσε γραπτώς την γνώμη του. Πρόκειται για τον Μητροπολίτη πρώην Λεοντοπόλεως Σωφρόνιο.
Με λίγα λόγια ο Μητροπολίτης Σωφρόνιος λέγει ότι δεν υπάρχει καμία επίσημη ανακήρυξης της Κασιανής ως Άγιας της Εκκλησίας, κατά την κανονική τάξη, αλλά μόνον οι Κάσιοι, για λόγους συναισθηματικούς και λόγω τού ονόματος της νήσου και της Κασιανής, ως δήθεν παραγόμενο από την Κάσο, θέλησαν να την συνδέσουν με το μικρόν αυτό νησί.
Δεν υπάρχουν όμως σχετικές μαρτυρίες, όχι μόνον ότι γεννήθηκε ή εκοιμήθη στην Κάσον, αλλά ούτε καν εάν επεσκέφθηκε η υμνογράφος το νησί αυτό. Συνεπώς δεν υπάρχει θέμα αγιοποιήσεως της Κασιανής.
Άλλωστε πλήθος Αγίων παραμένουν έξω από το επίσημο Αγιολόγιο της Εκκλησίας, το όποιον θεοφώτιστος το προστατεύει και το διατηρεί για να μην αλλοιωθεί και εισαχθούν σ’ αυτό αλλότρια στοιχεία στερούμενα των προϋποθέσεων της αγιότητος, όπως είναι η μυροβλυσία η θαυματοποιία η αφθαρσία των ιερών λειψάνων κ.λ.π.
Τροπάρια
— «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή…»
— «Κύματι θαλάσσης τόν κρύψαντα πάλαι διώκτην τύραννον.»
— «Αὐγούστου μοναχήσαντος ἐπί τῆς γής….»
Και πλήθος άλλα τροπάρια, δοξαστικά και ύμνους, όπως σημειώνουν οι Βυζαντινές πηγές: πολλά ίδια συγγράμματα αυτής καταλυπούσα. Διότι έκτος από τα γνωστά υμνογραφήματά της υπάρχουν και άλλα, πού μένουν χειρόγραφα σε μοναστηριακές βιβλιοθήκες και παραμένουν ανέκδοτα.
Το Τροπάριο της Κασιανής που το Βράδυ της Μεγάλης Τρίτης (Ορθός της Μεγάλης Τετάρτης)
Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή,
τὴν σὴν αἰσθομένη θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν,
ὀδυρομένη, μύρα σοι, πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει.
Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νύξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας,
ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος ἔρως τῆς ἁμαρτίας.
Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων,
ὁ νεφέλαις διεξάγων τῆς θαλάσσης τὸ ὕδωρ·
κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆς καρδίας,
ὁ κλίνας τοὺς οὐρανοὺς τῇ ἀφάτῳ σου κενώσει.
Καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας,
ἀποσμήξω τούτους δὲ πάλιν τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις·
ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν,
κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη.
Ἁμαρτιῶν μου τὰ πλήθη καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους
τίς ἐξιχνιάσει, ψυχοσῶστα Σωτήρ μου;
Μή με τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεος.
