Εν όψει του Τριωδίου

Λίγο καιρό, ἀγαπητοί μου, μετὰ τὴν εἴσοδο στὸ νέο πολιτικὸ ἔτος κι ἀφοῦ ἀφήσαμε ἤδη πίσω μας ὅλες τὶς πανηγυρικὲς ἑορτὲς τοῦ Δωδεκαημέρου, ἑτοιμαζόμαστε πλέον γιὰ τὸ κατανυκτικὸ Τριῴδιο.

Τί εἶνε αὐτὸ τὸ Τρι­ῴ­διο; Στὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ καὶ γλῶσσα Τρι­ῴδιο λέγεται καὶ ἡ χρονικὴ περίοδος τοῦ ἔ­τους ποὺ ἀρχίζει σὲ λίγο, καὶ τὸ λειτουργικὸ βιβλίο ποὺ θὰ χρησιμοποιοῦν στὸ ἀναλόγιο οἱ ψάλτες κατ᾽ αὐτήν, ἀπὸ τώρα μέχρι τὸ Πάσχα.

Πολλοὶ βέβαια, ἀκούγοντας ὅτι «ἀνοίγει τὸ Τριῴ­διο», σκέπτονται ἄλλα πράγματα· ὁ νοῦς τους πηγαίνει σὲ δι­ασκεδάσεις, μεταμφιέσεις, φαγο­πότια, κραιπάλες. Τί λέει ὅμως ἡ Ἐκκλησία, ἡ ὁποία θέσπισε τὸ Τριῴδιο; γιὰ ποιό σκοπὸ ὥρισε αὐτὴ τὴν εἰδικὴ περί­οδο τοῦ ἔτους; ποῦ θέλει νὰ μᾶς ὁδηγήσῃ;

Τὸ Τριῴδιο μᾶς δίνει ἀφορμὴ νὰ ποῦμε μερικὰ πράγματα γενικώτερα γιὰ τὶς ἑορτές.

* * *

Πρέπει, ἀγαπητοί μου, νὰ γνωρίζουμε, ὅτι οἱ ἑορτὲς τῆς Ἐκκλησί­ας μας διακρίνονται σὲ ἀκίνητες καὶ κινητές. Ποιές εἶνε οἱ ἀκίνητες καὶ ποιές οἱ κινητές, καὶ γιατί λέγονται ἔτσι;

Ἀκίνητες λέγονται ὅσες ἔχουν ὅλα τὰ χρόνια μία σταθε­ρὴ ἡμερομηνία (π.χ. τοῦ ἁγίου Χαρα­λάμπους εἶνε πάντοτε στὶς 10 Φεβρουαρίου, τοῦ ἁγίου Σπυρί­δωνος εἶνε πάντοτε στὶς 12 Δεκεμ­βρίου κ.λπ.).

Διαφέρει μόνο, ἀ­πὸ ἔ­τος σὲ ἔτος, ἡ ἡμέρα τῆς ἑβδομάδος ποὺ ἑ­ορτάζεται ἡ ἑορτή (πέφτει π.χ. ἄλλοτε ἡμέρα Δευτέρα, ἄλλοτε Τρίτη κ.ο.κ.). Οἱ ἀκίνητες ἑορτὲς διακρίνονται σὲ δεσπο­τικές, σὲ θεομητορικές, καὶ σὲ ἑ­ορ­τὲς ἁγίων.

Δεσποτικὲς εἶνε ὅσες ἀναφέρονται στὰ μεγάλα γεγονότα τῆς ἐπὶ γῆς ζωῆς τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ, τὰ ὁποῖα εἶνε· ὁ Εὐαγγελισμός, τὰ Χριστούγεννα, ἡ Περιτομή, ἡ Ὑπαπαντή, τὰ Θεοφάνεια, ἡ Μεταμόρφωσις, ἡ Σταύρωσις, ἡ Ἀνάστασις, ἡ Ἀνάληψις, ἡ Πεντηκοστή.

Θεομητορικὲς εἶνε ὅσες ἀναφέρονται στὰ γεγονότα τῆς ζωῆς τῆς Θεομήτορος, τὰ ὁ­ποῖα εἶνε· ἡ Σύλληψις τῆς Θεοτόκου, ἡ Γέννη­σί της, τὰ Εἰσόδια στὸ ναό, ὁ Εὐαγγελισμός, καὶ ἡ Κοίμησίς της.

Ἑορτὲς ἁγίων εἶνε ἐκεῖνες ποὺ ὡρίστηκαν γιὰ νὰ τιμῶνται οἱ ἅγιοι (προφῆτες, ἀπόστολοι, εὐαγγελισταί, πατέρες, μάρτυρες, ἱερομάρτυρες, νεομάρτυρες, ὅσιοι, ὁμολογηταί, ἄγγελοι καὶ ἀρχάγγελοι).

Ἡμέρα ἑορτῆς κάθε ἁγίου εἶνε ὄχι ἡ ἡμέρα ποὺ γεννήθηκε σ᾽ αὐτὸ τὸν κόσμο, ἀλλὰ ἀντιθέτως ἡ ἡμέρα ποὺ ἄφησε τὸ μάταιο τοῦτο κόσμο καὶ εἰσ­ῆλθε στὴν ἀληθινὴ ζωή, τὴν αἰώνια ζωή.

Μὲ τὸ Τρι­ῴ­διο λοιπὸν ἀρχίζει ὁ ἰδιαίτερος κύκλος ἑ­ορτῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους ποὺ λέγονται κινητὲς ἑορτές. Λέγονται ἔτσι, γιατὶ ἔχουν σταθερὴ μὲν τὴν ἡμέρα τῆς ἑβδομάδος ποὺ ἑορτάζονται (συνήθως Κυριακή), ἀλ­λὰ ἡ ἡ­μερομηνία τους ἀπὸ ἔτος σὲ ἔτος κινεῖται καὶ συνεπῶς διαφέ­ρει.

Αὐτὸ ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν ἡ­μερομηνία τῆς ἑορτῆς τοῦ Πάσχα, ποὺ εἶνε τὸ κέν­τρο τῶν κινητῶν ἑορτῶν, καὶ τὶς μετακινεῖ ὅλες ἄλλοτε ἐνωρίτερα καὶ ἄλ­λοτε ἀρ­γότερα. Γι᾽ αὐτὸ κάθε χρόνο μᾶς ἐνδιαφέρει πότε πέφτει τὸ Πάσχα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκ­κλη­σίας καὶ ἀκοῦμε νὰ λένε· Ἐφέτος τὸ Πάσχα εἶνε πρώιμο, ἢ Ἐφέτος εἶνε ὄψιμο.

Ὁ κύκλος τῶν κινητῶν ἑορτῶν διαρκεῖ συν­ολικὰ 120 ἡμέρες, τέσσερις (4) μῆ­νες· ἀπὸ τὸ τέ­λος τοῦ χειμώνα μέχρι καὶ τὴν ἄ­νοιξι. Προηγεῖται τὸ Τριῴδιο (ποὺ διαρκεῖ 10 ἑβδομάδες ἢ 70 ἡμέρες). Στὴ μέση τοῦ χρονικοῦ αὐτοῦ δι­αστή­ματος βρίσκεται τὸ Πάσχα.

Καὶ ὁ κύκλος κλείνει μὲ τὸ Πεντηκοστάριο (ποὺ δι­αρκεῖ 7 ἑβδομάδες ἢ 50 ἡμέρες).
Ὅλες οἱ κινη­τὲς ἑορτὲς διακρίνονται σὲ 4 ἑνότητες. α΄) Ἀρχίζουν μὲ 3 ἑβδομάδες εἰσαγωγικὲς στὸ Τριῴδιο – μὲ 4 Κυριακὲς (22 ἡμέρες). β΄) Ἀκολουθοῦν οἱ 5 ἑβδομάδες τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς – μὲ 6 Κυρι­­ακές (41 ἡ­μέρες). γ΄) Ἔρχεται ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα – μὲ 1 Κυριακή (7 ἡμέρες), ἡ ὁποία μᾶς ὁδηγεῖ στὸ Πάσχα. Καὶ δ΄) ἔρχονται οἱ 7 ἑβδομάδες τοῦ Πεν­τηκοσταρίου – μὲ 8 Κυριακές (50 ἡμέρες).

Οἱ πρῶτες – εἰσαγωγικὲς Κυριακὲς τοῦ Τρι­ῳδίου καὶ ἐν συνεχείᾳ ὅλες οἱ Κυριακὲς τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς μᾶς προ­ετοιμάζουν νὰ ζήσουμε τὸν Σταυρὸ τοῦ Κυρίου μὲ τὴ νέκρωσι τῶν παθῶν μας, δηλαδὴ νὰ συσταυρωθοῦμε μα­ζί του.

Καὶ οἱ Κυριακὲς τοῦ Πεν­τηκοσταρίου μᾶς ἀποκαλύπτουν τὴ δύναμι τῆς Ἀ­ναστάσεώς του καὶ μᾶς καλοῦν νὰ συναναστηθοῦμε μαζί του στὴν καινὴ ζωή.

* * *

Ὡς πρὸς τὴν τροφὴ ποὺ καταλύεται κατὰ τὸ Τριῴδιο, παρατηροῦμε ὅτι ἡ ἁγία μας Ἐκ­κλησία μᾶς ἀσκεῖ προοδευτικὰ στὴν καταπολέμησι τῆς λαιμαργίας καὶ τῆς κοιλιοδου­λίας. Στὴν ἀρχὴ μᾶς ἐπιτρέπει κατάλυσι φαγη­τῶν.

Ἡ ἑπομένη δευτέρα περίοδος, τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, εἶ­­νε ἡ περίοδος αὐστηρῆς νηστείας. Καὶ τέλος ἀκόμη πιὸ αὐ­στηρὴ εἶνε ἡ τρίτη περίοδος, ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα. Ἂς δοῦμε τώρα καὶ τὸ πνευματικὸ περιεχόμενο τῶν ἑβδομάδων τοῦ Τριῳδίου.

⃝ Ἡ πρώτη περί­οδος χαρακτηρίζεται ὡς προκάθαρσις καὶ ἔχει ὅ­πως εἴπαμε τέσσερις Κυριακές. Ἡ πρώτη Κυριακή, μὲ τὴ γνωστὴ πα­ραβολὴ τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φα­ρισαίου, μᾶς διδάσκει ν᾽ ἀ­γαπήσουμε τὴν ταπείνωσι καὶ νὰ μισήσουμε τὴν ὑπερηφάνεια.

Ἡ δεύτε­ρη, μὲ τὴν ὑπέροχη παραβολὴ τοῦ Ἀσώτου υἱοῦ, μᾶς καλεῖ στὴ μετάνοια καὶ μᾶς ἐνθαρρύνει νὰ πλησιάσουμε στὸ ἔλεος καὶ στὴν εὐ­σπλαχνία τοῦ οὐρανίου Πατέρα μας.

Ἡ τρίτη, τῆς Ἀπόκρεω, μὲ τὴν περιγραφὴ τῆς παγκοσμίου κρίσεως μᾶς ἐμ­πνέει τὸν φόβο τῆς κολάσεως καὶ ἀ­φυπνίζει τὴν κοιμισμένη ἀπὸ ἀ­μέλεια συνείδησί μας.

Καὶ ἡ τετάρτη, τῆς Τυρινῆς, καλλι­εργεῖ τὴ συγχωρητικότητα, διδάσκει τὸν θε­άρεστο τρόπο νηστείας, καὶ τέλος μᾶς προτρέπει σὲ εὐσπλαχνία μὲ τὴν ἐλεημοσύνη.

⃝ Ἀκολουθεῖ ἡ δευτέρα περίοδος, τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ποὺ διαρκεῖ ὅπως εἴ­παμε 5 ἑβδομάδες. Ὅλο τὸ χρόνο, ἰδιαιτέρως ὅ­μως τὴν περί­οδο αὐτὴ ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστὸς σαλπίζει τὸ «Μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 4,17).

Μᾶς καλεῖ σὲ μετάνοια μὲ διάφορα παραδείγματα ποὺ προβάλλει. Καθεμιὰ ἀπὸ τὶς πέντε Κυριακὲς τῶν Νηστειῶν ἔχει τὸ δίδαγμά της.

Ἡ πρώτη (Α΄), ἢ Κυριακὴ τῆς Ὀρθοδοξί­ας, μὲ τὴ λιτανεία τῶν ἱερῶν εἰκόνων σαλπίζει· Ὑπεράνω ὅλων ἡ ὀρ­θόδοξος πίστις!

Ἡ δευτέρα (Β΄) μὲ τὴ μνήμη τοῦ ἁγίου Γρη­γορίου τοῦ Παλα­μᾶ μᾶς λέει· Ἀγωνιστῆτε κ᾽ ἐσεῖς γιὰ τὴν πίστι μας ὅπως ὁ ἱεράρχης τοῦ ὁποίου τὸ ἱερὸ σκήνωμα φυλάσσει ἡ Θεσσαλονίκη, ἡ νύμφη τοῦ Θερμαϊκοῦ.

Ἡ τρίτη (Γ΄) Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν ὑψώνει τὴν ἔνδοξη σημαία, τὸν σταυρό, καὶ ψάλλει· «Τὸν σταυρόν σου προσκυνοῦ­μεν, Δέσπο­τα, καὶ τὴν ἁγίαν σου ἀνάστασιν δοξάζομεν».

Ἡ τέταρτη (Δ΄) Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν μᾶς λέει· Ὁπλισθῆτε κατὰ τοῦ διαβόλου καὶ τῶν δαιμόνων μὲ τὰ δύο δοκιμασμένα ὅπλα· «Τοῦτο τὸ γένος ἐν οὐδενὶ δύναται ἐξελθεῖν εἰ μὴ ἐν προσευχῇ καὶ νηστείᾳ» (Μᾶρκ. 9,29). Καὶἡ πέμπτη (Ε΄) Κυριακὴ τέλος βάζει μπροστά μας ἕνα καθρέπτη, τὴ μορφὴ τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας.

Μικροὶ καὶ μεγάλοι, ἐ­λᾶ­τε νὰ καθρεπτισθοῦμε, νὰ θαυμάσουμε τὴ δύ­ναμι τῆς μετανοίας της καὶ νὰ τὴν μιμηθοῦμε.

⃝ Τὸ τελευταῖο μέρος τοῦ Τριῳδίου εἶ­νε ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα. Ἀρχίζει μὲ τὴν Κυρι­ακὴ τῶν Βαΐων, ἡμέρα πανηγύρεως καὶ θρι­αμβευτικῆς εἰσόδου τοῦ βασιλέως Χριστοῦ στὰ Ἰεροσόλυμα, ὅταν παρὰ τὸν φθόνο τῶν φαρισαίων τὸν ὑποδέ­χθηκε ὅλος ὁ λαὸς καὶ τὰ ἀθῷα παιδιὰ τὸν ὕμνησαν φωνά­ζοντας «Ὡ­σαννά, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου» (Μᾶρκ. 11,9).

Τὶς ἑπόμενες ἡμέρες ἐκ­τυλίσσεται τὸ δρᾶμα τῶν ἀχράντων παθῶν καὶ τῆς σταυρικῆς θυσίας τοῦ Κυρίου, χάρις στὴν ὁποία τὸ γένος μας λυτρώθηκε καὶ ἐλπίζει νὰ σωθῇ. Ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα καταλήγει μὲ τὴν θεόσωμον ταφὴ τοῦ Μεγάλου Σαββάτου. «Σιγησάτω πᾶσα σὰρξ βροτεία…».

⃝ Τὸ Πεντηκοστάριο ἀνοίγει μὲ τὴ λαμ­προφόρο Ἀνάστασι τὴν Κυριακὴ τοῦ Πάσχα, συνεχίζει μὲ μία σειρὰ ἐμφανίσεων τοῦ ἀναστάν­­τος Χριστοῦ μέχρι τῆς Ἀναλήψεώς του στοὺς οὐρανούς, οἱ ὁποῖες βεβαιώνουν τοὺς πιστοὺς γιὰ τὴ νίκη καὶ τὴν ἐξουσία του ἐπὶ τοῦ θανάτου, τοῦ διαβόλου καὶ τοῦ ᾅδου· καὶ τέλος ἐ­πισφραγίζει τὶς κινητὲς ἑορτὲς μὲ τὴν κάθο­δο τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὴν Κυριακὴ τῆς Πεν­­τη­κοστῆς, τὴν ἐγκαθίδρυσι τῆς βασιλείας τοῦ Κυρίου καὶ τὴν ἵδρυσι τῆς Ἐκκλησίας του.

* * *

Μὴ λείπετε, ἀδελφοί μου, ἀπὸ τὴν ἐκκλησία. Τὶς ἑπόμενες Κυριακὲς κάθε πρωὶ θ᾽ ἀκοῦ­με στὸν ὄρθρο· «Τῆς μετανοίας ἄνοιξόν μοι πύ­λας, Ζωοδότα…», «Τῆς σωτηρίας εὔθυνόν μοι τρίβους, Θεοτόκε…» καὶ «Τὰ πλήθη τῶν πεπραγμένων μοι δεινῶν ἐννοῶν ὁ τάλας…».

Βλέπετε, τί μεγαλεῖα ἔχει ἡ Ὀρθοδοξία μας; Ἀπολαῦστε καὶ χαρῆτε τὴ λατρεία της.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Συμπληρωμένα ἀποσπάσματα δύο ἀπομαγνητοφωνημένων ὁμιλιῶν, ποὺ ἔγιναν στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Παντελεήμονος Φλωρίνης τὴν 4-3-1984 καὶ στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Τριάδος Πτολεμαΐδος τὴν 30-3-1969. Καταγραφὴ καὶ σύνθεσις 10-1-2020.

Περίοδος Δ΄ – Ἔτος ΛΖ΄
Φλώρινα – ἀριθμ. φύλλου 2258