Τo μυστήριο της βάπτισης αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά μυστήρια στη ζωή της Εκκλησίας, ενώ είναι υποχρεωτική για όλους τους χριστιανούς.
Σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, εκείνος που βαπτίζεται δέχεται τη χάρη του Θεού και αναγεννάται, αρχίζει μια καινούργια ζωή, απαλλαγμένος από τις προηγούμενες αμαρτίες και το προπατορικό αμάρτημα.
Ο ίδιος ο Χριστός βαπτίστηκε από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο στον Ιορδάνη ποταμό.
Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια οι χριστιανοί βαπτίζονταν σε μεγάλη ηλικία, καθώς ο νηπιοβαπτισμός εμφανίστηκε στη ζωή της Εκκλησίας αρκετά αργότερα.
Βασικό στάδιο για την πραγματοποίηση του μυστηρίου ήταν εκείνο της κατήχησης, στο οποίο οι χριστιανοί περνούσαν μια δοκιμαστική περίοδο κατήχησης και ονομάζονταν κατηχούμενοι.
Ο όρος «κατηχούμενοι» δήλωνε τον νεοφώτιστο χριστιανό, δηλαδή εκείνον που βρισκόταν στο στάδιο της κατήχησης και ακόμα δεν είχε βαπτιστεί.
Οι κατηχούμενοι, ως αβάπτιστοι, δεν επιτρεπόταν να παρακολουθήσουν το μυστήριο της θείας ευχαριστίας, κατά την τέλεση του οποίου αποχωρούσαν από τον κυρίως ναό και παρέμεναν στον Νάρθηκα.
Αργότερα και εξαιτίας του κινδύνου να πεθάνει κάποιο παιδί αβάπτιστο, καθιερώθηκε η ηλικία των τριών ετών ως κατάλληλη για το βάπτισμα. Στη συνέχεια με νόμο του αυτοκράτορα Λέοντος του Σοφού ορίστηκε ότι τα νήπια πρέπει να βαπτίζονται 40 μέρες από τη γέννησή τους, ώστε να έχει τελειώσει η περίοδος της λοχείας της μητέρας και να μπορεί να παραβρίσκεται κι εκείνη στο μυστήριο.
Εάν όμως υπήρχε φόβος να πεθάνει το βρέφος, τότε βαπτιζόταν νωρίτερα. Μάλιστα, αυτό μπορούσε να γίνει μόνο με διάκονο ή μοναχό ή ακόμα και απλό πολίτη με το αεροβάπτισμα, δηλαδή χωρίς νερό, σηκώνοντας τρεις φορές το βρέφος στον αέρα.
Υπήρχαν και περιπτώσεις κάποιων που επέλεγαν να βαπτιστούν σε μεγάλη ηλικία ή πριν από κρίσιμες καταστάσεις, που θα έθεταν τη ζωή τους σε κίνδυνο (π.χ. πόλεμος), θεωρώντας ότι με τη βάπτιση θα απαλλάσσονταν από τα αμαρτήματά τους.
Ως προς τον τόπο της βαπτίσεως, αξίζει να σημειώσουμε ότι αρχικά η βάπτιση γινόταν στη φύση, σε μέρη με τρεχούμενο νερό, όπως λίμνες, ποτάμια, ή στη θάλασσα. Από τον 3ο αιώνα η τελετή της βάπτισης πραγματοποιούνταν σε έναν ξεχωριστό χώρο της εκκλησίας, το Βαπτιστήριο. Ωστόσο αργότερα, από τη μεσοβυζαντινή περίοδο και έπειτα, σταμάτησαν να χτίζονται Βαπτιστήρια και η βάπτιση γινόταν σε κολυμβήθρες μαρμάρινες ή μεταλλικές, οι οποίες βρίσκονταν μέσα στην εκκλησία.
Αρχικά η βάπτιση μπορούσε να τελεστεί και στους ιδιωτικούς ναούς σπιτιών ή σε ξωκλήσια, όμως ο φόβος των αιρέσεων και των παρασυναγωγών είχε αποτέλεσμα να οριστούν οι μεγάλοι ναοί ως οι μόνοι κατάλληλοι χώροι για το μυστήριο. Τη βάπτιση τελούσαν ιερείς που είχαν οριστεί από τον ίδιο τον Επίσκοπο.
Η κατάλληλη μέρα για την τελετή της βάπτισης ήταν η Κυριακή. Την εποχή που υπήρχαν κατηχούμενοι οδηγούνταν στον χώρο όπου λάμβαναν τη θεία φώτιση, στο Φωτιστήριο. Εκεί βρισκόταν η μόνιμη κολυμβήθρα. Έβγαζαν τα παλιά ρούχα και βουτούσαν τρεις φορές στο νερό της κολυμβήθρας. Στη συνέχεια φορούσαν καινούργια λευκά φορέματα, κρατώντας στο χέρι μια αναμμένη λαμπάδα.
Η διαδικασία ήταν γεμάτη συμβολισμούς:
Το βύθισμα μέσα στο νερό συμβολίζει την κάθοδο του Χριστού στον Άδη.
Η ανάδυση την Ανάσταση του Χριστού.
Τα λευκά ρούχα την αθωότητα και την καθαρότητα της ψυχής.
Οι αναμμένες λαμπάδες τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος.
Κατά τη διάρκεια του βαπτίσματος πραγματοποιούνταν και το Μυστήριο του Χρίσματος, δηλαδή το άλειμμα του σώματος του βαπτιζομένου με άγιο μύρο.
Έπειτα οι βαπτισμένοι έμπαιναν στον ναό όλοι μαζί και μεταλάμβαναν για πρώτη φορά.
Αντίστοιχη διαδικασία τηρούνταν και στη βάπτιση των μελών της βασιλικής οικογένειας. Η μέρα της βάπτισης δεν ήταν προκαθορισμένη. Το μυστήριο πραγματοποιούνταν κατά κανόνα από τον Πατριάρχη στην Αγία Σοφία, στο Μεγάλο Βαπτιστήριο.
Μετά την τελετή ακολουθούσε πομπή για να οδηγηθεί το βρέφος από τον ναό στα βασιλικά διαμερίσματα. Κατά τη διάρκεια της πομπής, που περνούσε από δρόμους της πόλης που είχαν στολιστεί, μοιραζόταν η υπατεία, δηλαδή χρήματα προς τον λαό που επευφημούσε.
Ορθόδοξη Αλήθεια – από τον Κώστα Παππά