Η αληθινή σχέση με τον Θεό όπως και με όλα τα πρόσωπα και πράγματα θεμελιώνεται στο φιλότιμο. Το αντίθετό του είναι το ήθος της συναλλαγής, το δίνω και παίρνω.
Δίνω αγάπη, εφόσον παίρνω αγάπη. Δίνω δικαιοσύνη, εάν και εφόσον δεν αδικούμαι. Είμαι πιστός και λατρεύω τον Θεό, προκειμένου να ευλογεί ο Θεός τα δικά μου έργα και θελήματα.
Ο γέρων αρνούνταν την «μπακαλίστικη» αυτή σχέση με τον Θεό. Τέτοια πίστη και αγάπη έχει ιδιοτέλεια και στερείται πνευματικής αρχοντιάς. Είναι μικροψυχία και τσιγγουνιά.
Όλα όσα κάνουμε, τότε μόνο έχουν αξία, όταν γίνονται από φιλότιμη διάθεση. το φιλότιμο ο γέρων το όριζε με το δικό του εμπειρικό και χαρισματικό λεξικό. Είναι το ευλαβικό απόσταγμα της καλοσύνης ,το σκίρτημα της καρδίας, η λαχτάρα να αναπαύσουμε τον άλλον.
Είναι η πολύ ευγνώμων αγάπη. Η «λαμπικαρισμένη» αγάπη του ταπεινού ανθρώπου που δεν βάζει καθόλου τον εγώ του σε ότι κάνει, και που η καρδιά του είναι γεμάτη πνευματική λεπτότητα, ευαισθησία και ευγνωμοσύνη προς Τον Θεό και τους συνανθρώπους του.
Είναι η αρχοντιά, το πνεύμα της θυσίας, το αθόρυβο, η αφάνεια.
Ο φιλότιμος άνθρωπος, ψυχή αρχοντική, υποφέρει από την παραμικρή καλοσύνη που του δείχνουν οι άλλοι και προσπαθεί να την ανταποδώσει, αλλά ό,τι κι αν κάνει, ποτέ δεν αισθάνεται ότι μπόρεσε να την ανταποδώσει και ποτέ δεν ξεχνάει, γιατί έχει μνήμη του καλού.
Ο φιλότιμος δεν δίνει προτεραιότητα στον εαυτό του, δεν βάζει μπροστά την ανάπαυσή του. «όταν ήμουν στο κοινόβιο», έλεγε ο γέρων, «όλοι κοίταζαν πώς να κάνουν κάποια θυσία. Στη δουλειά, στο φαγητό, παντού υπήρχε αυτό το πνεύμα.
Σκέφτονταν πρώτα τον άλλον, γι’ αυτό και ζούσαν στον παράδεισο». Ο φιλότιμος πονά για τον άλλον, κάνει τον πόνο του κόσμου δικό του. Αυτή είναι η πνευματική ευαισθησία.
Πρώτη και κύρια προϋπόθεση στη ζωή του μοναχού, και κάθε χριστιανού, είναι η ευαισθησία. «Αν δεν έχεις ευαισθησία», έλεγε, «θα μείνεις σε μια ξερή ασκητικότητα ό,τι κι αν κάνεις». Το ίδιο βέβαια ισχύει και για κάθε άνθρωπο στον κόσμο.
Αν δεν έχει αυτή την ευαισθησία, θα νοιάζεται πρώτα απ’ όλα για τον εαυτό του, το ατομικό του συμφέρον. Θα θέλει συνεχώς να χορταίνει αναίσθητα τον εαυτό του και, όταν οι συνθήκες βοηθήσουν, θα χάσει σιγά σιγά και την ανθρωπιά του.
Το πρότυπο αυτής της πνευματικής αρχοντιάς βρίσκεται στον ίδιο το Χριστό. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στον Κατηχητικό Λόγο του που απαγγέλλεται τη νύχτα της αναστάσεως, αποκαλεί τον δεσπότη Χριστό «φιλότιμο».
«Φιλότιμος ο δεσπότης», λέει. Γιατί προσφέρει σε όλους. Γιατί δεν έχει την ανθρώπινη δικαιοσύνη, που μετράει τα πάντα με το σταγονόμετρο, αλλά κινείται από τη δική Του, θεία δικαιοσύνη, που είναι η φιλανθρωπία. «Για να καταλάβετε την αρχοντιά», έλεγε ο όσιος, «σκεφτείτε τον Χριστό.
Τι κράτησε για τον εαυτό του; Τίποτε. Μας δίνει την αγάπη Του, μας παίρνει τις αμαρτίες μας. Και συγκινείται και από την τιποτένια μας προσφορά. Ενώ εμείς οι άνθρωποι τρώμε το γλυκό μέλι, στον Θεό προσφέρουμε το κερί, κι Εκείνος χαίρεται την προσφορά μας».
Εδώ δεν υπάρχει χώρος για θέλημα, εγωισμό, ιδιοτέλεια. Το φιλότιμο είναι το κλειδί κάθε προκοπής. Παράλληλα ενεργοποιείται για τις μεγάλες επιλογές: «διάλεξε ένα σταυρό ανάλογα με το φιλότιμο σου».
Πονούσε ο γέρων, όταν έβλεπε ότι αυτό το πνεύμα είχε αρχίσει να εκλείπει πια από πολλούς νεοέλληνες, αυτούς που καθημερινά τον επισκέπτονταν.
Απόσπασμα από το βιβλίο “Ο Όσιος Παΐσιος και το φιλότιμο”, από την Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου Αγίου Όρους.
