Όταν ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ήταν αυτοκράτορας στο Βυζάντιο, ο πάπας προσπάθησε να καθυποτάξει την Ορθοδοξία. Βρήκε την κατάλληλη εποχή, διότι η Ανατολή είχε καταστεί τότε θέατρο φοβερών πολιτικών αγώνων και εχθροπραξιών.
Αυτές τις διχόνοιες ήθελε να εκμεταλλευτή ο παπισμός, για να επιτύχει τον σκοπό του. Στην επεκτατική πολιτική του παπισμού συνέβαλε και ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, αισθανόμενος υποχρέωση απέναντι του πάπα, ο οποίος τον είχε βοηθήσει να αναρριχηθεί στον θρόνο του Βυζαντίου.
Πατριάρχης τότε δυστυχώς της Κωνσταντινουπόλεως ήταν ο ανάξιος και παπόφιλος, Ιωάννης Βέκκος. Αυτός ο ελεεινός μαζί με τον Μιχαήλ αγωνίζονταν να εξυπηρετήσουν τα σχέδια του πάπα δια την δήθεν «Ένωση των Εκκλησιών».
Οι παπικοί ήταν παντοδύναμοι τότε, έχοντες μάλιστα και τον αυτοκράτορα και τον Πατριάρχη μαζί τους. Έπαυσαν να προσηλυτίζουν με την πειθώ και την απάτη και άρχισαν τον εξαναγκασμό της υποταγής των Ορθοδόξων, με παντοειδείς βιαιοπραγίες, καταδιώξεις, βάσανα και μαρτύρια.
Οι Ορθόδοξοι αντέδρασαν. Χιλιάδες είναι τα θύματα του παπισμού. Χιλιάδες μαρτύρησαν για να κρατήσουν την Ορθόδοξη Πίστη. Απειράριθμοι σφαγιάστηκαν από το ξίφος των Λατίνων.
Οι παπικοί στράφηκαν κυρίως προς το Άγιον Όρος, το οποίο ήταν το προπύργιο της Ορθοδοξίας. Χρησιμοποίησαν όλα τα μέσα, προπαγάνδα, χρήματα, υποσχέσεις, απειλές, βία, διωγμούς, μαρτύρια για να κατορθώσουν να αναγνωρισθεί και από το Άγιον Όρος ο πάπας, ως ανωτάτη εκκλησιαστική εξουσία.
Το Άγιον Όρος όμως έμεινε πιστό στην παράδοση της Ορθοδοξίας.
Μόνο μερικοί δειλοί και ασυνείδητοι αρνήθηκαν την Πίστη των Πατέρων τους και υποτάγηκαν στον παπισμό. Οι πολλοί έμειναν αλύγιστοι. Προτίμησαν το μαρτύριο από την προδοσία.
Κατά την φοβερή εκείνη περίοδο της Ορθοδοξίας μόνο δυο από τις Μονές του Αγίου Όρους, της Λαύρας και του Ξηροποτάμου, πείσθηκαν να ακολουθήσουν, να συνθηκολογήσουν και να συλλειτουργήσουν με τους παπικούς.
Πολλοί όμως αδελφοί αυτών των δυο Μονών δεν συνθηκολόγησαν και παρέμειναν πιστοί εις την Ορθοδοξία. Οι παραβάτες μοναχοί τιμωρήθηκαν παραδειγματικά από το Θεό.
Ορίστε πως:
«Ὁ Θεός, γράφει ἡ σχετική ἱστορία, ἴνα καί οἱ λοιποί στηριχθῶσιν εἰς τήν Ὀρθοδοξίαν, ἐτιμώρησεν τήν τοῦ Ξηροποτάμου Μονήν, κατ’ αὐτόν τόν καιρόν, καθ’ ὄν οἱ δυστυχεῖς ἐκεῖνοι Μοναχοί σύν τοῖς δυτικοῖς ἐτέλουν τήν μιαρᾶν αὐτῶν λειτουργίαν μέ τήν νεοεισαχθεῖσαν λατινικήν καινοτομίαν.
Καθ’ ὅτι τά ἐρείσματα καί τά ὀχυρώματα τῆς Μονῆς τοῦ Ξηροποτάμου, κατασεισθέντα ἐξ αὐτῶν τῶν θεμελίων, κατέπεσον, ὥστε ὑπό τῶν καταπεσόντων τειχῶν ἠφανίσθησαν πολλοί ἐκ τῶν λατίνων καί τῶν ἐκπεσόντων καί τῶν ὁμοφωνησάντων αὐτοῖς Μοναχῶν κατ’ αὐτόν τόν καιρόν, καθ’ ὄν ἐτελεῖτο ἡ μιαρά αὐτῶν λειτουργία.
Οἱ δέ λοιποί τῶν ἐλθόντων ἐκ τῆς μεμακρυσμένης Ἰταλίας, μηδόλως προσέξαντες εἰς τήν φανερᾶν ταύτην καταδίκην του Οὐρανοῦ, διά τήν λύσσαν αὐτῶν, διεσκορπίσθησαν καθ’ ὅλον τό Ἅγιον Ὅρος, ὅπως εὔρωσι νέα θύματα τῆς ἑαυτῶν πλάνης καί αἰωνίου ἀπωλείας».
Εν τούτω τω καιρώ τω φρικτώ δια το Άγιον Όρος, πλησίον της Μονής του Ζωγράφου ηγωνίζετο κατά μόνας εις Μοναχός, έχων συνήθειαν ιεράν του να αναγιγνώσκη πολλάκις καθ’ εκάστην τον Ακάθιστον Ύμνον ενώπιον της θείας Αυτής Εικόνος.
Μια ημέρα όταν ο γέρων Μοναχός είπε το «Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε» αίφνης ακούει από την Αγίαν εικόνα:
-Χαίρε και συ, γέρων του Θεού.
Ο γέρων ετρόμαξε.
-Μη φοβάσαι, του είπε η Παναγία από την Εικόνα. Μονάχα τρέξε γρήγορα να πεις στους αδελφούς και στον Καθηγούμενο, ότι οι εχθροί μου και του Υιού Μου πλησίασαν. Όσοι ποθούν να μαρτυρήσουν, να παραμείνουν στο Μοναστήρι.
Όποιος όμως φοβάται και είναι ασθενής τω πνεύματι, ας φύγη στο δάσος να κρυβή, έως ότου περάσει ο πειρασμός. Πήγαινε όμως γρήγορα.
Τρέχει τότε αμέσως ο Καλόγηρος στο Μοναστήρι. Μόλις όμως έφθασε στην πύλη της Μονής να! Και βλέπει την Εικόνα της Παναγίας, που άφησε στο κελί του και προ της Οποίας εδιάβαζε τον Ύμνο τον Ακάθιστο και άκουσε την φωνή!
Η Εικόνα στέκονταν επάνω στην πύλη της Μονής. Γονάτισε, την προσκύνησε, την πήρε. Και μαζί μ’ Αυτήν παρουσιάσθηκε στον Ηγούμενο.
Μόλις άκουσαν οι Αδελφοί, ότι επίκειται ο κίνδυνος ταράχθηκαν πολύ. Οι ασθενέστεροι απ’ αυτούς έφυγαν στα βουνά, στα δάση και στα σπήλαια.
Είκοσι έξη όμως Μοναχοί, μαζί με τον Ηγούμενο, κλείστηκαν στον πύργο της Μονής και έτοιμοι να δρέψουν μαρτυρικούς στεφάνους, περίμεναν τους εχθρούς της Πίστεώς μας.
Σε λίγο έφθασαν οι παπικοί. Στην αρχή, μ’ όλη τους την ρητορική δύναμη, παρακινούσαν τους Μοναχούς να τους ανοίξουν τις πύλες της Μονής και να αναγνωρίσουν τον πάπα ως μόνην κεφαλήν της Οικουμενικής Εκκλησίας.
Τους υποσχόταν ότι δεν θα τους πειράξει ο πάπας, αλλά αντιθέτως θα τους δώσει και πολύ χρυσάφι.
-Και ποιος σας είπε, ρώτησαν από ψηλά οι Μοναχοί, ότι ο πάπας σας είναι η κεφαλή της Εκκλησίας; Εμείς έχουμε ως κεφαλή της Εκκλησίας τον Χριστό.
Είμαστε αποφασισμένοι να πεθάνουμε παρά να υποχωρήσουμε και να μολυνθεί ο Άγιος τούτος τόπος από σας. Δεν σας ανοίγουμε τις πόρτες της Μονής. Φύγετε από εδώ.
Τότε φώναξαν λυσσασμένοι οι Λατίνοι:
-Θα πεθάνετε όλοι!
Αμέσως μάζεψαν ξύλα και φρύγανα γύρω στον πύργο, έβαλαν φωτιά και τους έκαψαν ζωντανούς! Ήταν η 10η Οκτωβρίου του 1274, τότε που παρέδωσαν τις άγιες ψυχές τους.
Στον Κώδικα της Μονής Ζωγράφου και στα Βουλγαρικά Ωρολόγια είναι γραμμένα και τα ονόματα των Οσιομαρτύρων αυτών.
Η Αγία Εικόνα της Θεομήτορος, από την Οποίαν ο γέρων άκουσε την φωνή της Παρθένου, ήταν τοποθετημένη μαζί με τις Εικόνες των Οσίων μαρτύρων μέσα στον πύργο της Μονής.
Όταν κατόπιν ο πύργος κατεστράφη από πυρκαγιά, βρέθηκε η Εικόνα άθικτη κάτω από τα ερείπια. Ύστερα την τοποθέτησαν στο Τέμπλο του Ναού. Από εκείνη την εποχή μέχρι σήμερα καίει μπροστά Της ακοίμητη κανδήλα.
Οι Βούλγαροι την ονομάζουν «Χαίροβι» δηλαδή Εικόνα του «Χαίρε». Έτσι ονομάζουν και τον τόπο που έμεινε ο γέροντας κι’ άκουσε κατά την ώραν των Χαιρετισμών την φωνήν της Θεομήτορος.
Την Εικόνα αυτή επίσης την ονομάζουν και «Προαναγγελομένην», διότι προανήγγειλε στους μοναχούς τον ερχομό των αιρετικών παπικών.
Όταν γίνεται λειτουργία στο παρεκκλήσι οι Βούλγαροι Μοναχοί αντί του Κοινωνικού διαβάζουν τον Ακάθιστον Ύμνον.
Του Αρχ. Χαραλάμπου Βασιλόπουλου