Πολλάκις ακούμε την καλώς εννοούμενη προτροπή να μην κρίνουμε τους άλλους. Είναι αλήθεια μία σωστή συμβουλή, αφού και στο Ευαγγέλιο διαβάζουμε τα λόγια του ίδιου του Χριστού, «Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε· ἐν ᾧ γὰρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε, καὶ ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται ὑμῖν.»
Όμως, αυτή η συμβουλή συχνά έρχεται και διαδίδεται από στόμα σε στόμα σε καιρούς σκανδάλων στην Εκκλησία, απευθύνεται δε πρωτίστως σε όποιους αντιδρούν στα κακώς κείμενα και εκφράζουν την θλίψη ή αγανάκτησή τους.
Είναι επίσης γνωστό ότι ως σύνολο οι πιστοί δυσκολευόμαστε με το πάθος της κατακρίσεως, ιδίως όταν καλούμαστε να μην κρίνουμε κάποιον που έχει φταίξει σε εμάς, οπότε είναι και το πιο δύσκολο. Για αυτούς τους λόγους ανησυχούμε μήπως υπάρχει σύγχυση των εννοιών, της «κρίσεως» και του «ελέγχου».
Η κατάκρισις είναι μεγάλο εμπόδιο για τη σωτηρία μας. Όταν κρίνουμε κάποιον, φανερώνουμε την υπερηφάνεια μας, γιατί σφετεριζόμαστε την κρίσι που ανήκει μόνο στον Θεό. Κατάκρισις σημαίνει εξουδενώνω τον άλλο με το νου μου, τον υποτιμώ, τον καταδικάζω ως αμαρτωλό, άθλιο, πονηρό και πολλές άλλες κατηγορίες εντελώς αυθαίρετες.
Ασφαλώς θεωρώ, ακόμη και αν δεν το παραδέχομαι, ότι ο ίδιος είμαι μακράν ανώτερος εκείνου που κατέκρινα – αν δεν το πίστευα αυτό, τότε πώς θα μπορούσα να τον κατακρίνω, χειρότερος εκείνου ων;
Ο Κύριος προειδοποιεί ότι με την ίδια σκληρότητα και αναλγησία που επεφύλαξα στους άλλους, με αυτήν θα κριθώ και εγώ για τις ανομίες μου. Μία τέτοια άκαμπτη και αβάσταχτη κρίση με περιμένει από τον δικαιοκρίτη Θεό, για αμαρτήματα ων ουκ εστιν αριθμός. Πράγματι, δεν έχω λοιπόν επιλογή παρά να απέχω του φοβερού πάθους της κατακρίσεως, εάν θέλω να σωθώ.
Ξεχωριστός από την κατάκρισιν είναι ο έλεγχος. Ο έλεγχος διαφέρει ποιοτικά από την κατάκρισιν. Διότι εάν εκείνος που κατακρίνει έχει σκοτίσει το νου του με κατηγορίες εναντίον του αδελφού, εκείνος που ελέγχει έχει φωτίσει το νου του με δικαιολογία και αγάπη για τον πλησίον που έπεσε.
Ο ελέγχων απλώς επισημαίνει την πτώση, καταδεικνύει τα κακώς κείμενα, με την ελπίδα ότι αυτά θα διορθωθούν.
Ο ελέγχων πιστεύει στον πλησίον, στο αγωνιστικό φρόνημα και την εν δυνάμει αγιότητα του πειραζομένου αδελφού, και του επισημαίνει το λάθος ώστε να γίνει καλύτερος. Εάν το αποσιωπά και δεν το αναφέρει καθόλου, αυτό δεν σημαίνει ότι θεωρεί τον αδελφό αδύναμο και ανίκανο να βελτιωθεί;
Ο ελέγχων διακρίνει και γνωρίζει τί να πει και πότε να το πει. Δεν κάνει φασαρία για τα μικρά και ησυχία για τα μεγάλα.
Έχει στο νου πάντοτε την προειδοποίηση του Κυρίου για όσους θέλουν να ελέγξουν τους άλλους περί αμαρτίας: τί δὲ βλέπεις τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τὴν δὲ ἐν τῷ σῷ ὀφθαλμῷ δοκὸν οὐ κατανοεῖς; ἢ πῶς ἐρεῖς τῷ ἀδελφῷ σου, ἄφες ἐκβάλω τὸ κάρφος ἀπὸ τοῦ ὀφθαλμοῦ σου, καὶ ἰδοὺ ἡ δοκὸς ἐν τῷ ὀφθαλμῷ σου; ὑποκριτά, ἔκβαλε πρῶτον τὴν δοκὸν ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σου, καὶ τότε διαβλέψεις ἐκβαλεῖν τὸ κάρφος ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ τοῦ ἀδελφοῦ σου.»
Όποιος δεν αγωνίζεται εναντίον του ίδιου του εαυτού του, όποιος δεν εξετάζει με ταπείνωσι τις πτώσεις του, βεβαίως δεν μπορεί να ελέγξει τους άλλους για τις δικές του πτώσεις. Αδύνατον να ωφελήσει ο λόγος του.
Ο υπερήφανος ψάχνει να ελέγξει τους άλλους, εξαιρεί όμως από τον έλεγχο τον εαυτό του! Εκείνος δεν ελέγχει, αλλά μάλλον πέφτει στην κατάκρισι.
Ο έλεγχος είναι χρέος του κάθε Χριστιανού. Ο ίδιος ο Χριστός ήλεγχε συχνά τους Φαρισαίους για την υποκρισία τους. Αλλά είχε αναγνωρίσει και τον έλεγχο ρητά, όταν ρώτησε «τίς ελέγχει με περί αμαρτίας;»
Και ο Απόστολος Παύλος στις επιστολές του, όχι μόνο προτρέπει τους Χριστιανούς των πρώτων εκκλησιών προς το αγαθό, αλλά και ελέγχει τις πτώσεις τους.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος θανατώθηκε από τον Ηρώδη επειδή τόλμησε να ελέγξει την άνομη σχέση του.
Για το θάνατο του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού διαβάζουμε, από το συναξάρι του Μακαριστού π. Αυγουστίνου Καντιώτη, «[…] και λοιπόν μην υποφέροντας πλέον να βλέπουν και να ακούουν τον Άγιον ελέγχοντα αυτούς, επήγαν εις τον Κουρτ Πασάν και του έδωσαν πουγγία πολλά διά να τον βγάλη από την ζωήν.»
Δύσκολο πράγμα λοιπόν ο έλεγχος! Μπορεί να κοστίσει και την ίδια τη ζωή μας. Όμως είναι ελλιπής ο αγώνας μας, εάν δεν εξασκούμε τον έλεγχο. Είναι έκφρασις της αγάπης προς τον πλησίον, επειδή φανερώνει ειλικρινές ενδιαφέρον για τη σωτηρία του.
Καταπολεμά την ανθρωπαρέσκεια και την υποκρισία, οι οποίες συχνά θέλουν να μας απομακρύνουν από τον έλεγχο ώστε να αποφύγουμε την αντιπαράθεση με τον άλλο.
Τότε ο διάβολος κερδίζει διπλά, διότι αφενός εμάς μας απομακρύνει από το καθήκον μας, αφετέρου τον πλησίον τον ασφαλίζει σε μία αμαρτωλή κατάστασι της οποίας δεν έχει επίγνωσι.
Η αληθινή Χριστιανική ζωή είναι από μόνη της έλεγχος για τους ανθρώπους που ζουν στην αμαρτία. Μπορεί από την ζωή μας κοντά στο Χριστό, να καρποφορήσουμε όχι μόνο τη δική μας σωτηρία, αλλά και τον επηρεασμό των άλλων προς μετάνοια, τη νουθεσία του πλησίον προς την αγιότητα
