Η Αγιοβασιλιάτικη κάλτσα ή μπότα είναι μία άδεια κάλτσα ή ένας σάκος σε σχήμα κάλτσας που συνηθίζουν να κρεμάνε τα παιδιά την παραμονή των Χριστουγέννων για να τη βρει ο Άγιος Βασίλης και να τη γεμίσει με μικρά παιχνίδια, γλυκίσματα, φρούτα και λεφτά όταν έρθει να τους επισκεφτεί.
Η παράδοση θέλει τα παιδιά που δεν ήταν φρόνιμα καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς να βρίσκουν μόνο ένα κομμάτι κάρβουνο μέσα στην κάλτσα τους.
Τα παιδιά σε κάθε γωνιά του κόσμου διατηρούν αυτή την παράδοση της Χριστουγεννιάτικης – Πρωτοχρονιάτικης κάλτσας μέχρι και τις μέρες μας. Σε μερικές χώρες, υπάρχουν παρόμοια έθιμα. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, τα παιδιά βάζουν τα παπούτσια τους δίπλα στο τζάκι, ένα έθιμο που χρονολογείται από τότε που τα παιδιά φορούσαν ακόμα ξύλινα φτωχικά παπούτσια.
Παραδοσιακά, η κάλτσα συνηθίζεται να κρεμιέται στο τζάκι, αλλά στα σύγχρονα σπίτια που δεν υπάρχει τζάκι, κρεμιέται σε ένα μέρος όπου μπορεί να έχει εύκολη πρόσβαση ο Άγιος Βασίλης.
Παλιότερα, τα παιδιά κρέμαγαν μία από τις κάλτσες που φορούσαν καθημερινά, αλλά με το πέρασμα των χρόνων, φτιάχτηκαν ιδιαίτερες κάλτσες, ειδικά για αυτό το σκοπό. Σήμερα, τα καταστήματα με χριστουγεννιάτικα είδη διαθέτουν μία τεράστια γκάμα από σχέδια και μεγέθη, από πολύ μικρές και συντηρητικές, μέχρι μακριές ή γιγάντιες και ελαστικές.
Πολλές οικογένειες φτιάχνουν από μόνες τους τις χριστουγεννιάτικες κάλτσες και γράφουν επάνω το όνομα του κάθε μέλους ώστε να μην μπερδεύεται ο Άγιος Βασίλης και να ξέρει ποιανού είναι η κάθε κάλτσα.
Στην Ολλανδία τα παιδιά γεμίζουν τις κάλτσες τους με άχυρα και καρότα για τα ελάφια του Άγιου Βασίλη. Στην Ουγγαρία γυαλίζουν τα παπούτσια τους πριν τα βάλουν δίπλα στην πόρτα ή στο περβάζι του παραθύρου. Στην Ιταλία, τα παιδιά αφήνουν τα παπούτσια τους έξω από το σπίτι την παραμονή των Επιφανίων, στις 5 του Γενάρη για να τα βρει η Μπεφάνα, η καλή μάγισσα, ενώ στο Πουέρτο Ρίκο βάζουν γρασίδι και λουλούδια σε μικρά κουτάκια και τα τοποθετούν κάτω από τα κρεβάτια τους για τις καμήλες των τριών Μάγων.
