Ο Ιούλιος ή Ιούλης είναι ο έβδομος μήνας του έτους κατά το Ιουλιανό και το Γρηγοριανό Ημερολόγιο και έχει 31 ημέρες. Στο αττικό ημερολόγιο ήταν ο πρώτος μήνας του έτους και ονομάζονταν Εκατομβαιών διάρκειας 30 ημερών που αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα από 23 Ιουνίου έως τις 23 Ιουλίου.
Είναι ο ενδέκατος μήνας κατά το Εκκλησιαστικό ημερολόγιο που αρχίζει τον Σεπτέμβριο, και ο πέμπτος κατά το παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο, γι’ αυτό αρχικά στα Λατινικά ονομάζονταν Quintilis. Αργότερα, όμως, ο Αύγουστος Καίσαρας για να τιμήσει τον Ιούλιο Καίσαρα του έδωσε το όνομα Ιούλιος.
Οι εποχιακές αλλαγές είχαν για τους αρχαίους τεράστια σημασία, ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση της γεωργίας αφού η σπορά, η συγκομιδή και οι άλλες γεωργικές ασχολίες εξαρτιόνταν από τις αλλαγές των εποχών.
Λόγω των γεωργικών αυτών ασχολιών ο Ιούλιος ονομάζεται και Αλωνάρης ή Αλωνιστής αφού στον μήνα αυτό γίνεται το αλώνισμα των δημητριακών.
Παλαιότερα, όταν δεν υπήρχαν οι σύγχρονες μηχανές οι γεωργοί μας καθάριζαν από τα αγριόχορτα το αλώνι που βρίσκονταν σε μέρος που να το φυσούν οι περισσότεροι άνεμοι και ήταν στρωμένο με πέτρα ή συχνότερα με χώμα.
Όπως γράφει σ’ ένα του ποίημα και ο Γεώργιος Δροσίνης (1859-1951): «Στ’ αλώνια καλοσάρωτα/και ξεχωρταριασμένα/θα ξαπλωθούν οι θημωνιές/ξανθόμαλλες πλεξίδες».
Το αλώνι είχε σχήμα κυκλικό και στη μέση βρίσκονταν το «στρέντζερο» ή το «στρογερό», το ξύλινο δοκάρι γύρω από το οποίο έτρεχαν τα ζώα που θα αλώνιζαν τα στάχυα. Τα βόδια, τα άλογα, τα γαϊδούρια ή τα μουλάρια που χρησιμοποιούνταν ήταν ζεμένα το ένα δίπλα στο άλλο και γυρνούσαν γύρω από το κεντρικό στύλο ποδοπατώντας έτσι τα στάχυα.
Πολλές φορές χρησιμοποιούσαν και την «δοκάνα», μια ειδικά διαμορφωμένη πλατφόρμα που θρυμμάτιζε τα στάχυα.
Κατόπιν με ένα δικριάνι σαν φτυάρι ξεκινούσε το λίχνισμα, η διαδικασία που ξεχώριζε τον καρπό από το άχυρο με την βοήθεια του ανέμου. Σύμφωνα, πάντως, με τα έθιμα του αλωνισμού δεν κάνει να έρθει στο αλώνι γυναίκα με ρόκα γνέθοντας γιατί «είναι ξωτικιά και διώχνει τον άνεμο και δεν μπορούν να ανεμίσουν (λιχνίσουν)».
Πολλά από τα έθιμα αυτά προέρχονται μάλιστα από τα αρχαιοελληνικά Θαλύσια, προς τιμήν της Δήμητρας. Με το λίχνισμα, όμως, συνδέεται και ο προφήτης Ηλίας που διαφεντεύει τους ανέμους, γι’ αυτό άλλωστε ο Ιούλιος ονομάζεται και Αηλιάτης ή Αηλιάς.
Ο προφήτης Ηλίας, του οποίου η μνήμη γιορτάζεται στις 20 του μήνα, είναι συνδεδεμένος και με τις βροχές και με τις κορυφές των βουνών. Σε κάθε περιοχή θα βρούμε κι από ένα ξωκλήσι του.
Από την αρχαιότητα άλλωστε οι κορυφές ήταν κέντρα λατρείας και ταυτίζονταν με τον Δία που ήταν επίσης και θεός των μετεωρολογικών φαινομένων, εξ ου και οι ονομασίες του ως Νεφεληγερέτης, Υέτιος και Κεραύνιος, ιδιότητες που οι νεοέλληνες, αλλά και οι Σλάβοι, αποδίδουν και στον προφήτη Ηλία. Σύμφωνα με μια παράδοση που αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης:
«Οι βροχές και τ’ αστροπελέκια από τον προφήτη Ηλία γίνονται. Ξαπλώνει στα σύννεφα και κοιμάται, όταν είναι να καλοσυνέψει ο καιρός. Μα όταν είναι για νερό, τρέχει με τ’ αμάξι του στον ουρανό και γι’ αυτό βροντάει… Όταν βροντάει, είναι που με το πύρινο αμάξι του κυνηγάει τη Λάμια να τη σκοτώσει, για να μην καταστρέψει τα σπαρτά των ανθρώπων.
Οι αστραπές που πέφτουνε τότες είναι οι πύρινες σαγίτες που ρίχνει στη Λάμια ο άγιος».
— Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης
Δεν είναι, όμως, μόνο ο προφήτης Ηλίας που γιορτάζεται τον Ιούλιο. Πολλές από τις μεγάλες γιορτές του μήνα είναι αφιερωμένες στους άγιους «ιατήρες» αρχίζοντας με τους Ανάργυρους γιατρούς Κοσμά και Δαμιανό την πρώτη του μήνα. Η αφιλοκερδής δραστηριότητά τους εξόργισε τον έπαρχο ο οποίος τους ζήτησε τον 3ο αιώνα να αποκηρύξουν την πίστη τους, κι όταν αυτοί αρνήθηκαν τους βασάνισε και στο τέλος τους αποκεφάλισε.
Στη συνέχεια έρχεται η γιορτή της θεραπεύτριας Αγίας Κυριακής στις 7 Ιουλίου, ενώ στις 17 του μήνα γιορτάζεται η μνήμη της Αγίας Μαρίνας η οποία «ξε-μαραίνει», αναζωογονεί δηλαδή, τα καχεκτικά παιδιά.
Στη γιορτή της στο Θησείο συνήθιζαν να περνούν ξάγρυπνοι τη νύχτα όσοι είχαν άρρωστα παιδιά, αλλάζοντας τα ρούχα τους μπροστά στην εικόνα της. Και οι γιορτές συνεχίζονται με την οσιομάρτυρα Αγία Παρασκευή που σύμφωνα με την παράδοση θεραπεύει τα μάτια και της οποίας η μνήμη εορτάζεται στις 26 του μήνα.
Ο Άγιος Παντελεήμονας.
Μια ημέρα αργότερα γιορτάζεται και ένας άλλος ιαματικός άγιος, ο Παντελεήμων, που γεννήθηκε περί τα μέσα του 3ου αιώνα στη Νικομήδεια της Μικράς Ασίας, ασκούσε την ιατρική ως φιλανθρωπία κι ο οποίος αποκεφαλίστηκε το έτος 305. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και η ανθρωπολόγος Λίντα Παπαγαλάνη:
«Η θρησκευτική λαϊκή παράδοση κρατά ζωντανή τη θαυματουργική χαριτοδότηση των αγίων, όπως και των αρχαίων θεοτήτων. Με ευχές, τελετικά δρώμενα και προσφορές, οι πιστοί προσπαθούν, σ’ ένα συνδυασμό ευλάβειας, πίστης, φόβου και προσωπικής ωφέλειας, να διασφαλίσουν την συνεπικουρία των θείων δυνάμεων».
— Λίντα Παπαγαλάνη
