Του Αθανασίου Μισσού, Αρχιμανδρίτου της Ιεράς Μητροπόλεως Ρόδου
Μέχρι την σύσταση του νεοελληνικού κράτους από τον αξιομακάριστο πραγματικά πρώτο Κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια η εκπαίδευση του γένους ήταν καθαρά ιδιωτική & τοπική πρωτοβουλία.
Στην αρχαιότητα οι γονείς μεριμνούσαν κατά βάσιν για την αγωγή των παιδιών τους και αναλόγως των ενδιαφερόντων τους και των οικονομικών τους πόρων τα έστελναν στους δασκάλους.
Επί Βυζαντίου η μόρφωση των παιδιών προσέλαβε καθολικότερο χαρακτήρα, μετά την Εκκλησία να πρωτοστατεί στην θύραθεν παιδεία. Μετά την άλωση όμως της Βασιλεύουσας η γενικότερη αποσύνθεση έφερα και τραγικό πλήγμα στην λειτουργεία των σχολείων και των πανδιδακτηρίων με αποτέλεσμα η παιδεία να περιοριστεί σε συγκεκριμένο κοινό και ο λαός στην συντριπτική του πλειονότητα να παραμένει βυθισμένος στην αθλιότητα και στην αμορφωσιά.
Οι κληρικοί ως εκ της παραδόσεως και λόγω της επαφής τους με τα λειτουργικά κείμενα όφειλαν στην ελάχιστη των περιπτώσεων να κατέχουν γραφή και ανάγνωση. Επίσης και όσοι Έλληνες ζούσαν και δρούσαν στις παραδουνάβιες ηγεμονίες μορφώνονταν και μεριμνούσαν για την χρηματοδότηση των δασκάλων, που θα αναλάμβαναν την μόρφωση των Ελλήνων.
Έτσι σταδιακά άρχισε να δημιουργούνται συνθήκες, ώστε να δημιουργούνται συνθήκες, ώστε να λειτουργούν Ελληνικά Σχολεία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και ο λαός να ξεφεύγει από τα δεσμά την πνευματικής τύφλωσης. Όλα βέβαια έπρεπε να γίνονται εν κρυπτώ γιατί το βλέμμα του κατακτητή καραδοκούσε και εγνώριζε ότι η μόρφωση θα σημάνει και την μεγάλη εθνεγερσία.
Προς αυτήν την κατεύθυνση, οι μαζώξεις γίνονταν σε πρόχειρα καταλύματα ώστε κανείς να μην μπορεί να υποψιαστεί το παραμικρό. Ακολουθώντας το γενικότερο πνεύμα της εποχής, οι γονείς έστελναν μόνο τα αγόρια τους στα Κρυφά Σχολειά, ενώ τα κορίτσια αρκούνταν στα της οικοκυρικής.
Μάλιστα τα παιδιά χαρούμενα σιγοτραγουδούσαν το μέχρι σήμερα διασωθέν «Φεγγαράκι μου λαμπρό, φέγγε μου να περπατώ ….».
Πρωτοστάτες στην διδασκαλία ήταν οι Ιερείς, εξαιτίας των παραμέτρων που αναφέρθησαν πρωτύτερα. Ειδάλλως το ρόλο αυτόν ανελέμβανε κάποιος άλλος που γνώριζε και μπορούσε να μεταλαμπαδεύσει της γνώσεις του στα μικρά παιδιά.
Στους χρόνους της δουλείας μεσουράνησαν όμως και τα επίσημα Σχολαρχεία, όπως η Αθωνιάς, η Μεγάλη του Γένους Σχολή, η Σχολή της Χάλκης, η Πατμιάδα και άλλα πολλά Πανδιδακτήρια που ανέθρεψαν προσωπικότητες και Διδασκάλους του Γένους.
Ο Εθναπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός βλέποντας ότι οι Έλληνες έχουν εκτραχυνθεί από την αμάθεια, μεριμνούσε ώστε σε όσα μέρη περιόδευε να ιδρύει Σχολεία. Έλεγε μάλιστα χαρακτηριστικά ότι το Σχολείο είναι ο προθάλαμος της Εκκλησίας. Τόνιζε μάλιστα ότι η παιδεία είναι Δώρο Θεού και πρέπει να παρέχεται Δωρεάν γιατί έτσι μόνο ο άνθρωπος θα ερμηνεύσει το μυστήριο της ζωής και τα μυστήρια της Εκκλησίας.
Ο Μέγας Στρατηγός Ιωάννης Μακρυγιάννης ζητεί συγχώρεση για τα ολίγα γράμματα που ξέρει, τα οποία έμαθε από τους παπάδες, στα απομνημονεύματα του και προτρέπει τον αναγνώστη να δει με άλλη οπτική τα συγγράμματα του.
Ερχόμενοι τώρα στις μηδενιστικές φωνές των τελευταίων δεκαετιών που τόλμησαν να αμφισβητήσουν και το «Κρυφό Σχολειό» επειδή δεν έχουμε πολλά ντοκουμέντα που να μαρτυρούν την ύπαρξη του, έχουμε να απαντήσουμε τα εξής.
Είναι δυνατόν να αναζητεί κάποιος απτά ιστορικά στοιχεία για έναν θεσμό που λειτουργούσε κρυφά, σχεδόν λαθραία θα λέγαμε, σε χώρους πρόχειρους για «κάλυψη και παραλλαγή» ; Ή μήπως θα έπρεπε να βρεθούν και μαρμάρινες επιγραφές που θα αναγράφουν τα στοιχεία του «Κρυφού Σχολειού» ;
Η ποιο τρανή απόδειξη είναι ο τις πάσι γνωστός πίνακας του Νικολάου Γύζη «Το Κρυφό Σχολειό» μια ελαιογραφία του 1885.
Ένα πνεύμα ανήσυχο και τόσο ευαίσθητο, όπως ο Γύζης δεν θα μπορούσε να αναπαράξει urban legents δίχως πρωτίστως να έχει εξετάσει την πραγματικότητα.
Επίσης ο ίδιος ο Αλή Πασάς προϊδεαστεί για την Μεγάλη Επανάσταση βλέποντας όλο και περισσότερους Έλληνες να μορφώνονται και να δίνουν αρχαιοελληνικά ονόματα στα παιδιά τους (Αχιλλεύς, Οδυσσεύς, Αριστείδης κλπ) λόγω του θαυμασμού προς την κλασική αρχαιότητα.
Επομένως, εφόσον η κεντρική διοίκηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας παρεκώλυε κάθε μορφή εκπαίδευσης στους υπόδουλους Έλληνες, πώς οι άνθρωποι μορφώνονταν, έστω κι αυτά τα ελάχιστα και είχαν ένα καλύτερο πολιτιστικό επίπεδο από τους υπόλοιπους γείτονες τους ;
Το Κρυφό Σχολειό είναι η απάντηση προς όλες αυτές τις διαψεύσεις που πηγάζουν εκ του πονηρού.
Οπότε η ιστορική έρευνα για να είναι σοβαρή και έγκυρη οφείλει να είναι απαλλαγμένη από εγωπάθειες και σύνδρομα.
Προς γνώσιν και μόρφωσιν και για ελαχίστους συμμόρφωσιν
Αθανάσιος Μισσός, Αρχιμανδρίτης της Ιεράς Μητροπόλεως Ρόδου
Για το Ελλάδα 2021 του www.ekklisiaonline.gr
