Ο επικός «Γράμμος» του Ηλία Μαχαίρα
Από την άλλη, ο «Γράμμος» (1971) του Ηλία Μαχαίρα, πιο γνωστός ως «Γράμμος-Βίτσι», δείχνει τον αριστερό Κάιν μιας οικογένειας εθνικοφρόνων. Παρόλο όμως τον τίτλο της δείχνει όλη την περίοδο από την Απελευθέρωση μέχρι την τελική φάση του αντισυμμοριακού αγώνα.
Κατά την διάρκεια της υποχώρησης των Γερμανών, ο Χρήστος Ρούσσης (Χριστόφορος Ζήκας), αντάρτης του ΕΑΜ, σώζεται από το εκτελεστικό απόσπασμα από τον Σταμάτη, που παριστάνει τον συνεργάτη των Γερμανών για να σώζει πατριώτες.
Αυτόν τον άνθρωπο που του έσωσε την ζωή, ο Χρήστος θα τον κατηγορήσει για προδότη, ενώ δεν θα διστάσει να απειλήσει με το όπλο του και την ίδια την μάνα του.
Από την αρχή καταλαβαίνουμε την βασανισμένη ψυχή του Χρήστου που με τίποτα δεν είναι ευχαριστημένος. Ενώ, όπως και ο Σπύρος της «Ελένης» είναι ένα κλασσικό παράδειγμα αχαριστίας των κομμουνιστών που για αυτούς το μόνο που μετράει είναι η τυφλή βία εναντίον των αντιπάλων τους.
Δεν είναι σύμπτωση που αποκαλεί «μοναρχοφασίστες» τα αδέλφια του, που δεν μπορούν να καταλάβουν «το λαϊκό ποτάμι που κατεβαίνει από τα βουνά». Μια προειδοποίηση για ότι θα ακολουθήσει μετά την Απελευθέρωση.
Πράγματι βλέπουμε τους κλασσικούς αριστερούς με τις ντουντούκες στους δρόμους της Αθήνας να καλούν τον κόσμο ενάντια στην «δεύτερη κατοχή» των Εγγλέζων. Αλλά και δολοφονίες πολιτών χωρίς λόγο (Νίκος Πλατής).
Η καλύτερη δε, επική σκηνή είναι αυτή της μάχης του Μακρυγιάννη, του ελληνικού Αλκαζάρ.
Εντύπωση προκαλεί η σκηνή όπου ο Άρης Βελουχιώτης βγάζει το πιστόλι του και απειλεί: «Ας τολμήσει κανείς να μην ανέβει (στο βουνό) και θα μιλήσει αυτό. Όλοι ξέρουν την γλώσσα του.
Θα τους αποδείξουμε ότι είμαστε Λερναία Ύδρα. Θα τους σαρώσουμε όλους, και τους εχθρούς μας και τους φασίστες». Μια σκηνή που δείχνει τον φανατισμό του σφαγέα του Ελληνισμού.
Το αποκορύφωμα είναι η σκηνή του στρατοδικείου – «λαϊκού δικαστηρίου», όπου ο Χρήστος ως δικαστής πρέπει να δικάσει τον Μανώλη, τον φίλο του αδελφού του, αλλά και τον ίδιο τον αδελφό του.
Ο πρώτος, αρνούμενος να δικαστεί από μια ληστοσυμμορία αρπάζει το πιστόλι ενός συμμορίτη και σκοτώνει τον Ρώσο κομμουνιστή που συμμετέχει στο στρατοδικείο για να πέσει μετά από τα κόκκινα πυρά.
Ο δε Γιώργος εμπαίζει την προαποφασισμένη καταδίκη του, ενώ καλεί τον αδελφό του, να μην γίνει Κάιν. Πράγμα που δεν θα αποφευχθεί ακόμα και από την ξαφνική άφιξη της μάνας τους (Ιλύα Λιβύκου) που προσπαθεί μάταια να τους συμφιλιώσει.
Όπως λέει και κάποια στιγμή αργότερα ο κλασσικός ινστρούχτορας στον Χρήστο: «Ο πολιτικός αγώνας είναι πάνω από πατέρα, μητέρα και οικογένεια». Άποψη που αποδεικνύει την πώρωση των κομμουνιστών και την διαταραγμένη προσωπικότητα του Χρήστου.
Όμως ο «Γράμμος-Βίτσι» δεν είναι αντικομμουνιστική ταινία, αλλά ενωτική. Σε κάποια στιγμή ο αρχηγός μιας ομάδος του Εθνικού Στρατού φωνάζει στον αρχηγό της αντάρτικης ομάδος που είναι απέναντι του: «Είμαστε αδέλφια, δεν κάνει να σκοτωνόμαστε, ας δώσουμε τα χέρια» και βγαίνει πρώτος άοπλος στο ξέφωτο.
Και τότε αντίθετα με ότι θα πίστευε κανείς, ο αρχηγός του αντάρτικου μπουλουκιού διατάζει τους άνδρες του να αφήσουν τα όπλα τους και να ακολουθήσουν τον Εθνικό Στρατό. Ενώ προς το τέλος, ο σαλπιστής παίζει για την σωρό και των δύο νεκρών αδελφών που παίρνουν μετά το τέλος του πολέμου.
Αυτό το ενωτικό πνεύμα χαρακτηρίζει και τις υπόλοιπες ταινίες του Μαχαίρα που έχουμε δει (π.χ. Ο Γοργοπόταμος), ενώ πιστεύουμε ότι έχει εμπνεύσει και την «Ψυχή Βαθιά» του Βούλγαρη. Η δε σκηνή του λαϊκού δικαστηρίου έχει αντιγραφεί από την άλλη πολιτική πλευρά στην κλασσική σκηνή του στρατοδικείου της ταινίας του Βούλγαρη.
Αναζητήστε τον «Γράμμο-Βίτσι» που, παρόλο κάποιες αδύναμες σκηνές ερμηνευτικά ή σεναριακά, είναι μία πατριωτική ταινία που θυμίζει ότι ο ελληνικός κινηματογράφος δεν ήταν πάντα υπό την ιδεολογική κυριαρχία της Αριστεράς. Ενώ θυμίζει ότι και οι Έλληνες σκηνοθέτες είχαν εθνικές απόψεις και όχι εθνομηδενιστικές όπως σήμερα για να πούμε το λιγότερο.
Υπ’ όψιν ότι όταν την Άνοιξη του 2009 το «Γράμμος-Βίτσι» παίχθηκε από τον Δημοτικό Σταθμό Θεσσαλονίκης, επενέβη το ΚΚΕ και σταμάτησε την προβολή, χωρίς κανείς δεξιός πολίτης να διαμαρτυρηθεί. Πράγμα που σημαίνει ότι 28 χρόνια μετά, η αλήθεια της ενοχλεί τόσο την Αριστερά, όσο και τους αμνήμονες δεξιούς παρατρεχάμενους της.