Σαν σήμερα πριν 84 χρόνια. Ξημερώματα 21 Νοεμβρίου 1940.
Τη νύχτα 20-21 Νοεμβρίου 1940 οι χριστιανοί της Κορυτσάς, που αριθμούσε τότε 40.000 Έλληνες είχαν προσέλθει στον Ναό της Παναγίας που τιμάται στην μνήμη των Εισοδίων της Θεοτόκου στο Ναό.
Το βράδυ εκείνο τελούσαν ολονύχτια αγρυπνία, η οποία πέρα από τη θρησκευτική της σημασία έπαιρνε τώρα και μία δραματική καταφυγή προς την Υπέρμαχο Στρατηγό να βοηθήσει το γένος, να σώσει το λαό, να δώσει τη νίκη.
Ξημερώνει Πέμπτη 21 Νοεμβρίου.
Λίγο πριν φέξει η βροχερή νύχτα στην κορυφή του Προφήτη Ηλία, που δεσπόζει της πόλης της Κορυτσάς από Ανατολάς και απέχει από αυτή όσο τα υψώματα “Σούρλας” από την πόλη των Φαρσάλων, έφθασαν τα ελληνικά στρατεύματα.
Ήταν το ηρωικό Σύνταγμα του Κωνσταντίνου Μπενέτη.
Τα πολυβόλα κροτάλιζαν και έφερναν το μήνυμα της νίκης. Οι φωτοβολίες άστραψαν στον ουρανό, διέλυσαν το σκοτάδι της σκλαβιάς. Η πόλη έλαμψε, οι Κορυτσιώτες ξύπνησαν, ξεχύθηκαν στους δρόμους και εκείνοι που ξημέρωσαν μέσα στο ναό φώναζαν “θαύμα-θαύμα”.
Την ίδια νύχτα η Μεραρχία Τζούλια αποχώρησε ατάκτως, εγκαταλείποντας την πόλη, αφήνοντας εγκατελειμμένο άφθονο πολεμικό υλικό και εφόδια διατροφής και ρουχισμού.
Η Διοίκηση της Ιταλικής Μεραρχίας ήταν εγκατεστημένη πλησίον της πόλης της Κορυτσάς, εκεί όπου είναι σήμερα το Αλβανικό στρατόπεδο.
Το στρατόπεδο σήμερα περιβάλλεται από κατοικίες καθώς η πόλη έχει απλωθεί και βρίσκεται αριστερά της κύριας εισόδου στην πόλη από Κρυσταλοπηγή προς Κορυτσά.
Η λειτουργία τελείωσε, οι καμπάνες χτυπούσαν πανηγυρικά, οι φυλακές άνοιξαν, οι φύλακες αφανίστηκαν, ο Έλληνας Δήμαρχος μαζί με άλλους προκρίτους, ελευθερώθηκαν και ζητωκραύγαζαν. Ο ενθουσιασμός δεν περιγράφεται.
Πολλά παιδιά μπήκαν στις ιταλικές αποθήκες και άρπαζαν ότι χρήσιμο έβρισκαν. Πολλά απ’ αυτά φορούσαν ιταλικές στολές, χιτώνια, καπέλα αξιωματικών ή στρατιωτικών, γκέτες, περικνημίδες κ.α., τόσο που έμοιαζαν πολύ με Ιταλούς.
Το γεγονός αυτό επέτεινε τη σύγχυση του Συνταγματάρχη Μπενέση που προσπαθούσε με τηλεβόα να κρατήσει μακριά τα παιδιά, που έτρεχαν ν’ ανέβουν στον Προφήτη.
Ο Κ. Μπενέτης έστειλε αξιωματικό στην πόλη να εκτιμήσει την κατάσταση. Ο αξιωματικός βρήκε τη πόλη ανάστατη, συνάντησε τον απελευθερωμένο Δήμαρχο και μαζί ανέβηκαν στο βουνό.
Ο Δήμαρχος κάλεσε τον Κ. Μπενέτη να κατέβουν και να γίνει επίσημη-θριαμβευτική υποδοχή του Συντάγματος. Η θριαμβευτική είσοδος υπερβαίνει πάσαν περιγραφή.
Σημαίες ελληνικές βγήκαν από τα σεντούκια των γιαγιάδων, κυμάτιζαν στους δρόμους, στα σπίτια, στα δένδρα, στα καμπαναριά.
Οι φαντάροι μας έζησαν μία περηφάνεια ανύποτη, χαλάλι οι κόποι, οι τραυματισμοί, η πείνα, η γύμνια. Ένιωσαν τι θα πει νίκη.
Το μεσημέρι το Σύνταγμα συγκεντρώθηκε στο στρατόπεδο. Εκεί βρήκαν έτοιμα φαγητά και έφαγαν ύστερα από 25 περίπου ημέρες ζεστό φαγητό που άφησαν οι Ιταλοί στα καζάνια.
Η είδηση έφτασε στην Αθήνα.
Ο Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς από το μπαλκόνι της Μεγάλης Βρετανίας ανήγγειλε προς τους Αθηναίους: “Σήμερα κατελήφθη η Κορυτσά”.
Με την είσοδο των ελληνικών δυνάµεων στην Κορυτσά συγκροτήθηκε µεικτή ελληνοαλβανική επιτροπή από τις θρησκευτικές αρχές και επιφανείς κατοίκους της πόλης οι οποίοι υπέγραψαν την παράδοση της Κορυτσάς στον Ελληνικό Στρατό:
«Η κάτωθι υπογεγραµµένη επιτροπή της πόλεως Κορυτσάς αποτελούµενη εκ των κυρίων: Αντιπροσώπου αρχιερέως Κορυτσάς Παπαϊωσήφ Σταυροφόρου, του Οσιωτάτου Μουφτή Αφεζ Τζαφέρ Αλή, του Γραµµατέως του ∆ηµαρχείου Κορυτσάς Πετράκη Πιλκάτη, του Προέδρου του εµπορικού Επιµελητηρίου Κορυτσάς Χαράλαµπου Μάνου, του Κότση Τζότζα, του Θεόδωρου Μαλίκη οδοντιάτρου, Βασιλείου Μπάλλη, Σκενδέρη Βίλα, Μηνά Ούτση, Τζάζε Ντισνίτσα, Μουαρέµ Μπούτκα, Σωτήριου Γκούρα, Ναούµ Στράλλα, Επαµεινώνδα Χαρισιάδη ιατρού παραδίδει την πόλη Κορυτσάς εις τους αντιπροσώπους των Ελληνικών Στρατευµάτων
Αντισυνταγµατάρχη Θεοδωράκη.
Η πτώση της Κορυτσάς, που έδειχνε ότι η Ιταλία δεν θα έκανε περίπατο στην Ελλάδα, επηρέασε και τις γενικές εξελίξεις του πολέμου.
«Η κατάσταση (σ.σ. στην Ιταλική πλευρά) οξύνθηκε ακόµα περισσότερο όταν, µετά τις δυσµενείς εξελίξεις στο µέτωπο της Κορυτσάς, ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Στρατάρχης Μπαντόλιο, εξαναγκάστηκε σε παραίτηση λόγω των επικριτικών σχολίων εναντίον του Ιταλού δικτάτορα,49 ενώ δεν άργησαν να εµφανιστούν και γελοιογραφίες που παρουσίαζαν τον Μουσολίνι ως κωµικό πρόσωπο δείχνοντας ότι είχε χάσει πλέον το κύρος του.
Παράλληλα, οξύνθηκαν και οι σχέσεις Ιταλίας – Γερµανίας. Ο Χίτλερ, από την αρχή αντίθετος µε τον ελληνοϊταλικό πόλεµο, κατηγορούσε τον Τσιάνο ότι λόγω της νέας τροπής που έπαιρναν τα πράγµατα ήταν πολύ πιθανή µια αγγλική εµπλοκή στην Ελλάδα, η οποία θα απειλούσε ευθέως τις πολύτιµες ρουµανικές πετρελαιοπηγές που βρίσκονταν υπό γερµανικό έλεγχο.
Μεγάλη σηµασία είχαν και οι ψυχολογικές επιπτώσεις της ελληνικής προέλασης στις άλλες βαλκανικές χώρες. Ο Μεταξάς, αµέσως µετά την πτώση της Κορυτσάς, θέλοντας να προβάλει τη δυναµική που είχε η Ελλάδα στα Βαλκάνια, ανέφερε σε ραδιοφωνικό του διάγγελµα στις 22 Νοεµβρίου: «…Αγωνιζόµεθα όχι µόνον διά την ύπαρξιν µας, αλλά και υπέρ των άλλων βαλκανικών λαών και διά την απελευθέρωσιν της Αλβανίας…». (Βρανάς, Φ., (επιµ.), Ι. Μεταξάς, Το Προσωπικό του Ηµερολόγιο, Ίκαρος, Αθήνα 1960, 857).
Η Βουλγαρία έδειχνε λιγότερο πρόθυµη να προσχωρήσει σε συµµαχία, η Γιουγκοσλαβία ζητούσε υψηλά ανταλλάγµατα, όπως την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης, ώστε να αλλάξει τη στάση της ενώ η Τουρκία έδειχνε να θέλει να αποστασιοποιηθεί.
Χαρακτηριστικό παράδειγµα, η ταινία Ο Πολίτης Κέιν (Citizen Kane), µια από τις γνωστότερες ταινίες όλων των εποχών, όπου προβάλλονται οι ελληνικές νίκες στην Κορυτσά ως πρωτοσέλιδα εφηµερίδων θέλοντας να δείξει το ιστορικό πλαίσιο της εποχής που διαδραµατίζεται η υπόθεση.
Είναι χαρακτηριστικό το ότι ο Χίτλερ απέδιδε έµµεσα την ευθύνη της αποτυχίας των διαπραγµατεύσεων µε τους Γιουγκοσλάβους στον Μουσολίνι ενηµερώνοντάς τον, στις 20 Νοέµβριου του 1940, ότι δεν µπορεί να συνεχίσει τις προσπάθειές του «πριν η ψυχολογική κατάσταση βελτιωθεί από στρατιωτικές επιτυχίες».
Την 1η ∆εκεµβρίου η Daily Telegraph υπογράµµιζε: «Ο Νοέµβριος έφερε µεταβολή στη διπλωµατική µας κατάσταση. Ο Χίτλερ γύριζε δεξιά και αριστερά στην Ευρώπη, προσπαθώντας µάταια να βρει νέους συµµάχους… ο κύριος λόγος της αποτυχίας αυτής υπήρξαν οι ελληνικές επιτυχίες εναντίον της Ιταλίας».
Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση κράτους που αρνήθηκε την σύµπραξη µε τον Άξονα ήταν η Ισπανία. Τον Νοέµβριο του 1940 ο Χίτλερ προσπαθούσε να πείσει τον Φράνκο να βγει η Ισπανία στον πόλεµο στο πλευρό του Άξονα και να συνεργαστούν για την κατάληψη του Γιβραλτάρ.
Ο Φράνκο, που δεν είχε πειστεί για το σύντοµο του πολέµου και τη σίγουρη νίκη του Άξονα ήταν διστακτικός. Ο παγκόσµιος σάλος από την απελευθέρωση της Κορυτσάς επιβεβαίωσε τους φόβους του και αποφάσισε να παραµείνει ουδέτερος σε αυτή την κρίσιµη φάση του πολέµου.
Ταυτόχρονα, η ιταλική υποχώρηση ενθάρρυνε και αλβανικούς κύκλους που είχαν καταφύγει το 1939 στη Γιουγκοσλαβία και να ζητήσουν τη συνεργασία της Ελλάδος ώστε να οργανώσουν εξέγερση στα νώτα του Ιταλικού Στρατού». (“Η Μάχη για την Απελευθέρωση της Κορυτσάς και Ανώτερη Στρατιωτική ∆ιοίκηση Κορυτσάς», Ανθ/στης(ΦΠΖ) Θεοφάνης Βλάχος – Ιστορικός)
O Mητροπολίτης Iωαννίνων Σπυρίδων, κήρυττε: «Ωμίλησεν ο Θεός. Oύτοι εν άρμασιν, ούτοι εν ίπποις, ημείς εν ονόματι Θεού».
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ είπε γι αυτήν την επιτυχία: «Εγκάρδια συγχαρητήρια για τις νίκες στο Αλβανικό Μέτωπο, που σφραγίστηκαν με την κατάληψη της Κορυτσάς. Μεγάλο ενθουσιασμό εμπνέει σε όλους μας το κατόρθωμα αυτό της ελληνικής ανδρείας εναντίον εχθρού υπέρτερου σε αριθμό και εξοπλισμό».
Οι Times of New York έγραψαν: «…Οι Έλληνες κατάφεραν την πρώτη πραγματική ήττα στις κατά ξηράν δυνάμεις του Άξονα… θα είναι δόξα της Νεώτερης Ελλάδος, ότι διέλυσε το αήττητο του Άξονα…».
