Το Asplenium Ceterach ή Ceterach officinarum είναι ένα είδος φτέρης κοινώς γνωστή ως Rustyback. Χαρακτηρίζεται από ένα κοντό ρίζωμα που δημιουργεί διάφορα πράσινα φύλλα που έχουν ένα έλασμα με τρίχες επιφάνεια.
Αυτές οι τρίχες είναι πορτοκαλί-καφέ χρώμα, και γι΄αυτό ονομάζεται…. και σκορπιδόχορτο ή χρυσόχορτο.
Αυτό το είδος βρίσκεται στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της περιοχής της Μεσογείου και κυρίως στην Κρήτη. Φυτρώνει σε ρωγμές στα ανθρακικά πετρώματα και αναπτύσσεται στο κονίαμα τοίχων που είναι φτιαγμένοι από πέτρες και τούβλα.
Μπορεί να αναπτύσσεται μέχρι 2700 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, αν και προτιμά ορεινές περιοχές, όπου συνήθως αυξάνεται σε ηλιόλουστους βραχώδεις τοίχους.
Είναι ανθεκτικό το χειμώνα και οι μικροσκοπικοί σπόροι ωριμάζουν Μάιο- Ιούνιο. Το καλοκαίρι τα φύλλα περιτυλίγονται γύρω από τον εαυτό τους.
Συλλέγουμε όλο το χρόνο, αλλά καλύτερη εποχή είναι Φλεβάρη και Μάρτη.
Αντέχει στην ξηρασία και περιέχει υψηλές συγκεντρώσεις φαινολικών ενώσεων, όπως χλωρογενικό οξύ και καφεϊκό οξύ. Οι συγκεντρώσεις αυτών των φαινολών μειώνονται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αφυδάτωσης.
Τα φύλλα περιέχουν τανίνη και οργανικά οξέα. Η γεύση του είναι πικρή.
Είναι πτεριδόφυτο και ανήκει στην οικογένεια Aspleniaceae. Αυτό το είδος φτέρης χρησιμοποιείται ιατρικώς ωςδιουρητικό.
Θεωρείται είδος σοβαρά απειλούμενο και προστατεύεται.
Χρήσιμα μέρη: Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται όλο το φυτό εκτός από τη ρίζα. Αυτή μάλιστα είναι καλό όταν συλλέγουμε το φυτό να μην την ξεριζώνουμε για να μπορέσει το φυτό να αναπτυχθεί και πάλι.
Φαρμακευτικές ιδιότητες
Οι αρχαίοι Έλληνες (Διοσκουρίδης) το χρησιμοποιούσαν για τις διουρητικές και αποχρεμπτικές του ιδιότητες.
Το σκορπίδι χρησιμοποιείται εδώ και εκατονταετίες για νοσήματα της κύστεως και γενικότερα των ουροφόρων οδών.
Επίσης, κατά της βλεννόρροιας και των πνευμονικών κατάρρων.
Το βραστάρι του είναι λαϊκό φάρμακο για τους ελώδεις πυρετούς με μεγαλοσπληνία. Δεν έκαναν όμως το βραστάρι με το πόσιμο νερό απλά, αλλά χρησιμοποιούσαν το νερό στο οποίο έσβηναν οι σιδηρουργοί το πυρακτωμένο σίδερο.
Στα Αγγλικά η ονομασία του βοτάνου είναι spleenworts (σπληνοβότανο), γιατί θεωρούν ότι είναι χρήσιμο για τις ασθένειες της σπλήνας.
Οι λαϊκοί θεραπευτές το χρησιμοποιούν ως έμπλαστρο για να θεραπεύουν σπυριά του δέρματος, ιδιαίτερα τη νεανική ακμή.
Το κάτω μέρος του φύλλου που έχει το πορτοκαλί – κίτρινο χνούδι το χρησιμοποιούν εξωτερικά σε πληγές, γιατί συντομεύει το χρόνο επούλωσης.
Το χρησιμοποιούν, επίσης, για τη θεραπεία των κακοηθών δοθιήνων που βγαίνουν στον αυχένα και ανοίγουν τρύπες που μοιάζουν με κόσκινο (ασθένεια του κοσκινά) και μπορεί να εξελιχθούν σε καρκίνο.
Κύρια όμως το χρησιμοποιούν, ως λιθοτριπτικό για τις πέτρες σε νεφρούς και χολή. Για την ιδιότητά του αυτή μάλιστα η τοπική ονομασία του βοτάνου στη Ρόδο είναι «Σπάκα πέτρα».
Έχει ακόμη ανθελμινθικές ιδιότητες (για τους σκώληκες των εντέρων).
Το σιρόπι που παρασκευάζεται από το σκορπίδι χρησιμοποιείται σαν φάρμακο κατά των πνευμονικών παθήσεων, αλλά είναι λιγότερο αποτελεσματικό από το σιρόπι που παρασκευάζεται από μια άλλη φτέρη, τον αδίαντο.
Παρασκευή και δοσολογία:
Παρασκευάζεται ως αφέψημα. Βράζουμε 6 γραμμάρια σε 1,5 φλιτζάνι νερό για 5-10 λεπτά λεπτά. Μία φορά την μέρα. Αν θέλουμε μπορούμε να το γλυκάνουμε με μέντα ή γλυκάνισο.
Ένα αποτελεσματικό μείγμα για τις πέτρες στα νεφρά γίνεται με σκορπίδι, δίανθο, πολύκομπο (από 1 μέρος) και σπόρους πεντάνευρου (1,5 μέρος).
Βράζουμε 27 γραμμάρια από το μείγμα για 10 λεπτά σε 3 φλιτζάνια νερό το σουρώνουμε και πίνουμε το μισό το πρωί και το υπόλοιπο το βράδυ. Το ρόφημα αυτό το πίνουμε για μία εβδομάδα.
Ανεπιθύμητες ενέργειες
Παρά το γεγονός ότι για το Κατέραχον το φαρμακευτικό δεν έχουν αναφερθεί στοιχεία τοξικότητας, πρέπει να αναφερθεί ότι μια σειρά από φτέρες περιέχουν θυαμινάση, ένα ένζυμο που καταστρέφει τη βιταμίνη Β.
Σε μικρές ποσότητες το ένζυμο αυτό δεν κάνει καμία ζημιά σε ανθρώπους που τρώνε τροφή που είναι πλούσια σε βιταμίνη Β.
Το ένζυμο θυαμινάση καταστρέφεται από τη θερμότητα ή το στέγνωμα, έτσι ώστε το βράσιμο για την παρασκευή του αφεψήματος το διασπά και το απενεργοποιεί.
Πάντως μετά από θεραπευτικές δόσεις ασπλήνιου, καλό είναι ο ασθενής να λάβει συμπληρώματα των βιταμινών του συμπλέγματος Β για κάποιο χρονικό διάστημα.
Βιβλιογραφία
Τα Χανιώτικα Νέα
Φυτά της Κρήτης, Αντώνης Αλιμπέρτης, Εκδ. MYSTIS
