Η ημέρα σήμερα είναι αφιερωμένη στον πολύ σπουδαίο Άγιο Φανούριο. Ο μεγαλομάρτυς χάθηκε σε νεαρή ηλικία, καθώς μαρτύρησε επί ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Η λήθη σκέπασε για αιώνες τη θυσία του, μέχρι που το 1500 μετά Χριστό βρέθηκε με θαυματουργό τρόπο η εικόνα του.
Αυτή είναι η απαρχή της σύνδεσης του Αγίου με την φανουρόπιτα, βέβαια. Εφόσον η εικόνα του βρέθηκε, εντελώς άθικτη μέσα στα χαλάσματα παλιάς εκκλησιάς η εικόνα του Αγίου, συνδέθηκε με την εύρεση κρυφών πραγμάτων.
Το όνομα Φανούριος βέβαια, συνδέθηκε με το «φανερώνω» κάνοντας σχεδόν αυτονόητη τη δύναμη του Αγίου να φανερώνει κρυφά πράγματα.
Η αλήθεια βέβαια είναι πώς, όσο και αν εντάχθηκε καλά το έθιμο της φανουρόπιτας στην ορθόδοξη παράδοση, το έθιμο είναι προχριστιανικό, με βαθιές ρίζες .
Η φανουρόπιτα φτιάχνεται από τις γυναίκες και ενσωματώνει πρακτικές του μαγικού ιερατείου της Γαίας. Τώρα πια η πίτα μπορεί να φτιαχτεί και με 7 υλικά, αλλά αυτό δεν ίσχυε στις απαρχές.
Τα υλικά ήταν πάντα 9, παραπέμποντας στους 9 μυστικούς μήνες της κύησης, όπου το παιδί αυξάνεται περιμένοντας να φανερωθεί.
Σε σπάνιες περιπτώσεις τα υλικά ήταν 40, δημιουργώντας σχέση με τη χθόνια μορφή της Γης, που κρύβει τους νεκρούς και περιμένει την ανάστασή τους και το φανέρωμα πάλι πάνω στη γη όσων έχουν περάσει από την άλλη μεριά.
Τα υλικά από τα οποία φτιάχνεται η φανουρόπιτα είναι χαρακτηριστικά της εποχής, και αντιπροσωπεύουν τις χθόνιες δυνάμεις της γης, που μέσα στα σπλάχνα της κρύβει τα πάντα, αλλά και κυοφορεί τα πάντα.
Η σταφίδα που μπαίνει έχει την λογική της σποράς της νέας αμπέλου, που από μια μικρή ρώγα θα βλαστήσει ένα ολόκληρο αμπέλι. Η ζάχαρη είναι νέο συστατικό, παλιά έβαζαν μέλι ή πετιμέζι, που έχουν μεγάλη μεταφυσική αξία. Το νερό δεν ήταν από την πηγή, ή από την βρύση, ήταν αγιασμός .
Κατά την ώρα της παρασκευής οι γυναίκες προσεύχονται, στον Άγιο Φανούριο στην ορθόδοξη παράδοση και στη θεά Δήμητρα στην αρχαία πατρώα.
Η προσευχή έχει ως στόχο να αυξήσει τις δυνάμεις του αγιασμένου παρασκευάσματος και να το κάνει δυνατό στο έργο του. Ποιο όμως είναι το έργο της φανουρόπιτας, τι καλείται να φανερώσει;
Στη λαϊκή παράδοση η φανουρόπιτα βοηθά στον εντοπισμό χαμένων αντικειμένων, κυρίως κοσμημάτων, αλλά και κλειδιών, μιας που τα κλειδιά ανήκουν στον χώρο του υπερφυσικού και όταν χαθούν απαιτείται μαγική εργασία για να φανερωθούν.
Αλλά το κύριο μέλημα των γυναικών που έφτιαχναν τη φανουρόπιτα, είναι να φανερωθεί το «τυχερό» για τα ανύπαντρα μέλη της οικογένειας, τόσο των αγοριών, όσο και των κοριτσιών.
Πρόκειται στην ουσία για μια πρακτική που έχει στόχο από τη μια τη μαντεία, γιατί πρέπει να βρεθεί ποιος θα μπει στο σπίτι νύφη ή γαμπρός, και από την άλλη έχει γονιμική επίδραση, δηλαδή έχει σκοπό να φανερώσει και να προσφέρει καλή τύχη και πολλά παιδιά.
Το να πέσει η φανουρόπιτα, να μη φουσκώσει δηλαδή, θεωρείτο δείγμα μελλοντικής ατεκνίας και οι γυναίκες έσπευδαν να την πετάξουν την πίτα αυτή χωρίς να το μάθει κανένας, δημιουργώντας αμέσως καινούρια. Ήταν πολύ κακός οιωνός .
Η εκκλησία δεν έδειξε καμία δυσκολία στο να αγιάσει και να ευλογήσει το έθιμο, δείχνοντας αυτήν την προσαρμοστικότητα που της επέτρεψε να συνδεθεί με την λαϊκή ψυχή .
